بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
موضوع مذاکرات ایران با ایالات‌متحده تحت فرمان دونالد ترامپ ازجمله مسائلی است که این روزها در مورد آن به وفور سخن گفته شده است. رهبر انقلاب چندی پیش صراحتاً در دیدار جمعی از فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند ارتش جمهوری اسلامی ایران با اشاره به تجربه بی‌حاصل حدود 2 سال مذاکره با آمریکا در دهه 90 و اقدام آمریکا در زیر پا گذاشتن همه تعهدات خود، تاکید کردند که مذاکره با آمریکا هیچ مشکلی ازجمله دشواری‌های اقتصادی و معیشتی را حل نمی‌کند و پس از آن رئیس‌جمهور پزشکیان هم موضع خود را در مورد مذاکرات با آمریکا اعلام کرد. در این راستا، حالا شبکه خبری.سی.ان.ان مدعی شده که عربستان سعودی آماده میانجیگری میان ایران و آمریکا برای دستیابی به یک توافق جدید هسته‌ای است. به گزارش ایرنا، بنا بر ادعای سی.ان.ان، ریاض نگران است تهران تمایل بیشتری به ساخت سلاح هسته‌ای داشته باشد. این شبکه خبری آمریکایی در ادامه عنوان کرد، عربستان امیدوار است با بهره‌برداری از روابط نزدیک با دونالد ترامپ بتواند ارتباط تهران با کاخ سفید را فراهم کند.‌

در ادامه این گزارش آمده است: «معلوم نیست که عربستان یک پیشنهاد رسمی در این مورد ارائه کرده باشد، با این حال چنین حرکتی نشان می‌دهد که ریاض مایل است با اتکا بر روابط بهبود یافته با ایران، در مذاکرات احتمالی میان تهران و واشنگتن حضور داشته باشد». بنا بر اعلام سی.ان.ان، وزارت امور خارجه آمریکا، وزارت امور خارجه عربستان سعودی و نمایندگی ایران در سازمان ملل هنوز اظهارنظری در مورد این گزارش نکرده‌اند.
به نوشته سی.ان.ان، مقام‌های سعودی شرایط سیاسی کنونی منطقه را فرصتی تاریخی برای کاهش تنش‌ها با ایران و بهبود روابط دانسته و تاکید می‌کنند که مایل به ایفای هیچ نقشی در هرگونه رویارویی احتمالی آمریکا یا اسرائیل با ایران نیستند. در این گزارش آمده است که «عربستان همچنین نگران است که تهران ممکن است تمایل بیشتری به ساخت بمب هسته‌ای داشته باشد و توافق هسته‌ای جدید را راهی برای جلوگیری از این امر می‌داند. اکنون که ریاض سیاست خارجی خود را براساس اولویت منافع اقتصادی تنظیم کرده، هرگونه بی‌ثباتی در منطقه را مانعی در راه پیشرفت دانسته و باور ندارد که ایران به‌شدت تضعیف شده به سود منافع عربستان سعودی باشد».
در همین راستا، برای روشن شدن ابعاد این ادعاها و همچنین اینکه آیا عربستان در شرایط کنونی می‌تواند به‌عنوان میانجی بین ایران و آمریکا نقش ایفا کند، به گفت‌وگو با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه پرداختیم که به این شرح از نظر می‌گذرد:
چرا باید عربستان در وضعیت کنونی منطقه به دنبال ایفای نقش جدید، آن هم میان تهران و واشنگتن باشد؟
قبل از هر چیز باید توجه داشت که عربستان در عین حالی که مشتاق به پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 بود و هم‌راستا با اسرائیل روابط نزدیکی را با تیم ترامپ رقم زده بود، اما تحولات اخیری که میان اسرائیل و اعراب رخ داده، موجب شده تا عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهایی عربی مانند مصر و اردن به اقدامات و مواضع ترامپ و نتانیاهو بدبین شده‌اند و اساساً آنها دچار سرگردانی شده‌اند. اساساً مساله انتقال جمعیت از غزه که باید گفت، مواضع ترامپ در این خصوص بسیار تندتر از نتانیاهو ارزیابی می‌شود، یا حتی موضوع الحاق کرانه‌باختری، ازجمله مسائلی است که یک وضعیت پیچیده برای عربستان سعودی به وجود آورده است. این درحالی است که عربستان به دنبال آن بود که طرح دو کشوری را به‌نوعی رهبری کند و آن را پیش ببرد تا بتواند از این پرونده برای کم کردن فشار آمریکا به ریاض در قبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل استفاده کند و در نهایت امتیاز مورد نظر خود را کسب کند.
مساله اینجاست که ترامپ با ارائه طرح خود در قبال غزه، حتی پا را فراتر از موضوع شناسایی اسرائیل گذاشته است و در این فضا عربستان به دنبال آن است که موضع خود را در منطقه تقویت کند و تحت فشار آمریکا امتیازهای کمتری بدهد. ممکن است ریاض در قضیه غزه، فلسطین و برخی مسائل دیگر با ایالات‌متحده اختلاف‌نظر داشته باشد، اما در مورد برنامه هسته‌ای ایران تقریباً با واشنگتن هم‌نظر هستند و حتی در مورد یمن هم به نظر می‌رسد که هم عقیده باشند. اینکه احتمال داده شده که ریاض میزبان دیدار پوتین و ترامپ بر سر اوکراین خواهد بود، بدون‌شک امتیاز بزرگی است که به سعودی‌ها داده شده است. به همین دلیل با وجود اینکه میانجیگری عربستان بین ایران و آمریکا هنوز به صورت رسمی تایید نشده، اما به نظر می‌رسد که سعودی‌ها ضمن اینکه می‌دانند موضع آمریکا در مورد ایران چیست، می‌خواهند احتمالاً برای خود جایگاهی در این خصوص تعریف کنند تا بتوانند از این طریق در قبال شروط آمریکا برای پرونده غزه، یک موازنه مشخص ایجاد کرده و امتیازاتی کسب کنند.
‌آیا در گذشته هم کشورهای عربی یا عربستان به دنبال ایفای نقش در این چارچوب بوده‌اند؟
بله. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس از گذشته خواهان حضور در مذاکرات هسته‌ای ایران بوده‌اند و اعلام کردند که امنیت و منافع ما هم در این میان باید مدنظر قرار بگیرد که البته این موضوع از قدیم‌الایام مطرح بوده و مربوط به شرایط کنونی است. در این راستا، باید مشخص شود که میان پوتین و ترامپ چه حرف‌هایی رد‌وبدل شده است و اگر قرار باشد آمریکایی‌ها چیزی به روس‌ها در اوکراین بدهند، مابه‌ازا دریافت خواهند کرد و باید دید که این مابه‌‌ازا چیست؛ چراکه اروپایی‌ها و چینی‌ها هم در این راستا نگران هستند و ما هم باید نگران باشیم. واقعیت این است روس‌ها در پرونده سوریه به ترکیه نیاز داشتند؛ چراکه تنها مسیری که آنها می‌توانند در مورد خط لوله گاز روی آن حساب کنند، از مسیر ترکیه می‌گذرد و به همین دلیل نمی‌خواستند با ترکیه درگیر شوند و به همین دلیل است که می‌بینیم روس‌ها در سوریه با ترکیه وارد منازعه نشدند. بر همین اساس، باید دید که در این میان آیا مابه‌ازای آمریکا و روسیه در اوکراین، احتمالاً ایران خواهد بود یا خیر.
‌اساسا عربستان سعودی برای هدایت میانجیگری میان ایران و آمریکا چه جایگاهی دارد؟ آیا واشنگتن وزن سیاسی ریاض را در این مورد قبول دارد؟
واقعیت این است که ساختار دولت ترامپ و جمهوری‌خواهان، مذاکره براساس میانجیگری نیست و آنها صرفاً مذاکره مستقیم و دوجانبه را در دستور کار خود دارند. همان‌گونه که ترامپ به صورت مستقیم با پوتین تماس گرفت و به دنبال حل‌وفصل مساله اوکراین است، در مورد ایران هم به همین‌گونه است. به همین دلیل معتقدم که حداکثر امتیازی که ایالات‌متحده به عربستان بدهد این است که آنها را به‌عنوان میزبان مذاکرات انتخاب کنند. همین موضوع را در قضیه دیدار ترامپ با رهبر کره‌شمالی در دولت اول وی هم مشاهده کردیم؛ به‌گونه‌ای که آمریکا در آن زمان ویتنام و سنگاپور را به‌عنوان محل دیدار و مذاکرات انتخاب کرد. حالا هم می‌بینیم که گفته می‌شود احتمالاً پوتین و ترامپ در عربستان با یکدیگر دیدار خواهند کرد.
به همین دلیل معتقدم که آنها حداکثر امتیازی که به ریاض بدهند در همین حد خواهد بود؛ چراکه برای آمریکایی‌ها و کشورهای دیگر 1+5 چندان ارزشی ندارد اما در این راستا، اینکه بگوییم اصلاً مذاکره‌ای با آمریکا انجام نمی‌شود، به نظرم دور از ذهن است. بالاخره ایران و آمریکا در یک نقطه‌ای باید با هم مذاکره کنند اما هزینه و زمان آن صرفاً فرق می‌کند.
‌از چه جهت فرق می‌کند؟
ببینید اگر قرار باشد تا اکتبر 2025 مساله ایران حل‌وفصل نشود، بحث اجرای مکانیسم ماشه مطرح می‌شود و بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت هم در این راستا برای هرگونه اقدام سخت آنها می‌تواند توجیه قلمداد شود؛ به عبارتی دیگر، آنها برای آنکه بخواهند سناریوی عراق یا افغانستان را مجدداً تکرار کنند و اقدام نظامی انجام دهند، نیاز به یک توجیه حقوقی دارند. در قطعنامه 2231 یک جمله مبهم و سوءتفاهمی درج شده و آمده است که اگر ایران قطعنامه‌های شورای امنیت را نپذیرد، اقدامات بیشتری مدنظر قرار خواهد گرفت. دولت بوش هم در مورد عراق از همین بند استفاده کرد و گفت که چون عراق تمکین نکرده است، اقدامات بیشتر را از طریق نظامی انجام می‌دهیم. اروپا می‌تواند کمک‌کننده این باشد که مکانیسم ماشه علیه تهران فعال نشود اما به هر ترتیب ما 6‌ماهه آینده مهمی را پیش‌رو داریم.
‌عربستان سعودی تا حد نگران برنامه هسته‌ای ایران است؟ آیا این برجسته‌سازی صرفا یک تاکتیک از سوی ایالات‌متحده به‌شمار می‌رود؟
عربستان بر این عقیده است که اگر ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای برود، آنها هم باید به این سمت بروند و حتی در سخنان ترامپ هم به این موضوع اشاره شده بود و او گفته بود که مابقی کشورهای خاورمیانه هم در این راستا به دنبال آن می‌روند که هسته‌ای شوند. بنابراین سعودی‌ها به دنبال آن هستند تا ایران به سمت سلاح هسته‌ای نرود و آمریکایی‌ها هم تعهد کرده‌اند که به هیچ وجه نمی‌گذارند ایران به سمت سلاح هسته‌ای برود. در اینجا باید توجه شود که در خاورمیانه پیچیدگی‌هایی وجود دارد که ممکن است عربستان از طریق این طرح به دنبال ایجاد موازنه باشد و از سوی دیگر، اگر ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای رفت، آنها هم از ایالات‌متحده مجوز تولید سلاح هسته‌ای را کسب کنند.
‌کلام آخر؟
باید توجه شود که طرف اصلی ایران در شرایط کنونی آمریکا و اسرائیل هستند و آنها نمی‌پذیرند که یک کشور دیگر در این میان قرار بگیرد و سهمی را برای خود در نظر بگیرد. بر همین اساس باید توجه شود که مسائل خاورمیانه را باید با احتیاط تحلیل کرد. ممکن است عربستان در جایی دیگر در مورد غزه یا طرح دو کشوری و حتی مسائل دیگر منطقه امتیازاتی را بدهد و به همین دلیل است که می‌گویم نباید و نمی‌توان مسائل پیچیده خاورمیانه را به این سادگی نگاه و تحلیل کرد.