بزرگنمايي:

پیام سپاهان - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
احسان اسقایی| دولت برآمده از انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم با ادبیاتی متمایل به کاهش تنش، وارد عرصه قدرت شد و این انتظار وجود داشت که غرب با این رویکرد برخورد مثبتی داشته باشد.
 با این حال، دولت آمریکا و شخص ترامپ اولین واکنش رسمی خود را در کنار بنیامین نتانیاهو و با اعطای مجوز صادرات موشک‌های سنگرشکن پیشرفته اعلام کرد و یادداشتی در ارتباط با لزوم کنترل برنامه هسته‌ای و موشکی ایران به امضا رساند. سیاست ترامپ موجب شد که واکنش ایران تند و بلافاصله باشد و احتمال مذاکره با آمریکا از دستور کار خارج شد. از سوی دیگر، ترامپ در حدود 15 روز گذشته بارها و بارها از تهدید به حمله توسط اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران سخن گفته و اعلام کرده است که باید مذاکره صورت گیرد. این تهدید، مذاکره زیر سایه تهدید نظامی را مطرح می‌کند که تا زمانی که از سوی آمریکا کنار گذاشته نشود، ایران حتی با پیشرفت مذاکرات هسته‌ای با اروپایی‌ها که ظاهراً تا حدودی چنین بوده، توجه خاصی نخواهد داشت. این شرایط باعث شده دولت چهاردهم که با ادبیات حل مساله از مردم رأی گرفته بود، زیر فشار قرار گیرد و حتی برخی خواستار استعفای رئیس‌جمهور شوند. اگر وضعیت به همین سیاق باقی بماند، تحولی در مساله ایجاد نخواهد شد. «آرمان ملی» برای بررسی پرونده دیپلماسی ایران در ماه‌های گذشته و شرایط تهدیدآمیز آمریکا علیه ایران در دولت ترامپ و تأثیر آن بر کارایی دولت در ایران، با حشمت‌ا... فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و کارشناس روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
**درحالی که اغلب فعالان رسانه‌ای خط شکل‌گیری گفت‌وگو و تعامل را دنبال می‌کردند، پروژه فشار بر ایران جدی‌تر شد و به دنبال آن، فعلا موضوع مذاکره به شکل رسمی کنار گذاشته شده است. آیا ترامپ هنوز هم به حل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای می‌اندیشد؟
برخلاف برخی چراغ سبزهایی که از زمان رای‌آوری ترامپ در ایران نمایان شد، من از ابتدا اعلام کردم که ترامپ سیاست فشار حداکثری بر ایران را به‌روزرسانی خواهد کرد. شاهد بودیم که در روزهای اخیر سیاست فشار حداکثری آمریکا به‌روز شد و این به معنای آن است که ترامپ دنبال اجرای سیاست‌های خصمانه خود علیه ایران است.
**پس معتقدید که فشارها مانند دوره اول ترامپ بر ایران افزایش خواهد یافت؟
خیر، بنده معتقدم که در این دوره بازیگری به نام رژیم صهیونیستی وارد مساله ایران و آمریکا شده است. از سوی دیگر، بازیگران اروپایی نیز نقش‌های جدیدی در ارتباط با ایران گرفته‌اند. اکنون صهیونیست‌ها به شدت عجله دارند که آمریکا را به جنگ مستقیم با ایران بکشانند. همان‌طور که از ابتدای وقوع 7 اکتبر پیش‌بینی می‌شد، این کمین گسترش یافت و چون ایران دیپلماسی فعالی از خود نشان نداد، به این کمین نیز نزدیک شد.
**اروپایی‌ها چه؟ مواضع آنها هنوز در مورد ایران خصمانه است؟
بله، کشورهای اروپایی به خاطر جنگ اوکراین، وضعیت خود علیه ایران را تشدید کرده‌اند و این شرایط همچنان ادامه دارد.
** در حال حاضر با این وضعیت، مساله پرونده هسته‌ای ایران به کجا خواهد رسید؟
در مورد پرونده هسته‌ای ایران چهار سناریو قابل بررسی است. اول سناریو عدم مذاکره است که به معنای ادامه شرایط کنونی است. دوم سناریو مذاکره است که آن هم مذاکره با شرایط سختی است که ترامپ در نظر دارد. سوم، سناریو مکانیزم ماشه است که ترامپ باید در این سناریو به سمت اروپایی‌ها حرکت کرده تا آنها این مکانیزم را علیه ایران اجرا کنند و موضع ایران را تضعیف کرده و ایران را در شرایط ضعیف‌تری پای میز مذاکره بیاورند. سناریو چهارم هم سناریو رژیم اسرائیل است که تحت عنوان حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران برنامه‌ریزی شده است.
**از فرصت دیپلماسی در ایران در دولت‌های مختلف، خصوصاً دو دولت اخیر برای جلوگیری از بحرانی شدن پرونده هسته‌ای ایران تا چه اندازه استفاده شده است؟
جدا از اینکه برخی در ایران فرصت‌های استفاده از اهرم دیپلماسی را هدر دادند و این افراد هیچ‌گاه مورد سوال قرار نگرفتند، باید تاکید کرد که فرصت‌های متعدد از دست رفته که دو کشور به شرایط کنونی رسیده‌اند. نگرانی زمانی بیشتر می‌شود که جنگ اوکراین با حرکت به سمت دیپلماسی پایان یابد.
**منظور شما این است که احتمالاً ترامپ جنگ اوکراین را جمع می‌کند تا بر ایران متمرکز شود؟
بله، اگر جنگ در اوکراین با اهرم دیپلماسی به سمت صلح حرکت کند، خواه‌ناخواه تنها چالش اصلی آمریکا و اروپا، چالش هسته‌ای ایران خواهد بود. بارها و بارها بر این موضوع تأکید کرده‌ام و اکنون مشاهده می‌کنیم که آنچه برای آمریکا مهم است، دیپلماسی در اوکراین است و در مورد ایران، مواضع تندی مطرح می‌شود.
**به نظر شما موضع روسیه چه خواهد شد؟ اخیراً سفیر روسیه در ایران اظهاراتی را در مورد پرونده هسته‌ای ایران داشته است.
موضوع چگونگی رابطه و حمایت روسیه از ایران، موضوعی بسیار حساس است. در حالی که ایران و روسیه به سوی یک پیمان بلندمدت حرکت می‌کنند، برخی تحلیلگران نگاه مثبتی به اقدامات این شریک قدیمی ندارند. سفیر روسیه در ایران چندی پیش اعلام کرد که کشورهای غربی قصد دارند روسیه و چین را از مساله هسته‌ای ایران دور نگاه دارند. همان زمان بنده در توییتی از ایشان سوال کردم که وقتی در طول دو هفته بیش از 10 بار ترامپ و نتانیاهو از احتمال بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران صحبت کرده‌اند، انتظار این است که روسیه واکنش موثری نشان دهد. این انتظار زمانی معقول‌تر جلوه می‌کند که به یاد داشته باشیم کشور روسیه در موضوع برنامه هسته‌ای کشورمان، بهره فراوانی به دست آورده‌اند. برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که احیای برجام هم در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم به مساله اوکراین ربط یافته بود. لذا با در نظر گرفتن مجموعه این شرایط باید در یارگیری کمال دقت و توجه را داشته باشیم و به همه کشورها نشان دهیم که اصل مهم ما منافع ملی است. در کنار این نگاه، نگاه سخت‌گیرانه‌تری هم وجود دارد که از اساس به این کشور دید مثبت ندارد.
**اکنون ایران چه‌کاری باید انجام دهد و چه تلاشی را برای عبور از شرایط دشوار باید در دستور کار قرار دهد؟
در حالی که آمریکایی‌ها از موضع خشن به پرونده هسته‌ای ایران ورود کرده‌اند، اقدامات دیپلماتیک به آسانی میسر نیست و ابتدا باید در مقابل زیاده‌خواهی آمریکایی‌ها موضع یکدست در داخل ایجاد کرد. بهترین موضع در شرایط کنونی کنترل سطح منازعه و تنش است که از حرکت به سوی درگیری اجتناب شود. باید توجه کرد که سیاست عدم مذاکره و عدم درگیری و جنگ تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. نهایت اینکه وقتی در بین کشورهای همراه تغییر ایجاد شود و اگر رابطه بین کشورها ناپایدار باشد، جهت و زاویه نگاه باید تصحیح شود. برای مثال اگر مثلا فلان شرکت چینی به دلیل به قدرت رسیدن ترامپ با اکراه طرف معامله می‌شود، باید حتما مورد بازنگری قرار گیرد. در چنین شرایطی ایران باید به پشتوانه‌های داخلی خود اتکا کند و در عین حال هرگونه تحول و تغییر در آرایش جهانی را زیر نظر داشته باشد. تجربه نشان داده که در دوران سخت تنها مردم هستند که پشتیبان اصلی کشور محسوب شده و برای ایران جانفشانی می‌کنند.
**دولت کنونی در این ارتباط چه نقشی دارد؟
دولت باید این شرایط را فراهم کند. من به همان میزآنکه دولت گذشته را مسئول هدر رفتن فرصت‌های دیپلماسی می‌دانم، در عین حال دولت آقای پزشکیان را مسئول ادامه شرایط کنونی می‌دانم. علت هم این است که آقای پزشکیان بعد از چند انتخاب سرد توانست بار رأی قابل‌ اعتنایی از مردم، به ریاست‌جمهوری برسد. آقای پزشکیان با نقد سیاست خارجی گذشته از تنش‌زدایی صحبت کرد، برای همین وقتی روی کار آمد، باید همان برنامه را دنبال کند. اگرچه گاهی تغییر تاکتیکی امکان دارد اما جهت کلی باید رفع تحریم‌ها و کاهش از سطح تنش باشد. من اعتقاد دارم برای دومین بار فرصت سیاست خارجی در دولت پزشکیان از دست رفته و افرادی که باید در این ارتباط تلاش می‌کردند، بیش از هر چیز دنبال کسب و حفظ منافع خود بودند. آقای پزشکیان به این نکته توجه کند که اگر نتواند به وعده‌های سیاسی و اقتصادی خود جامه عمل بپوشاند، رقبای سیاسی دولت روی تنها ماندن دولت تمرکز خواهند کرد.
** اکنون برای جبران فرصت‌های از دست رفته توسط دولت پزشکیان در عرصه سیاست خارجی چه باید کرد؟
درست است که تاکنون فرصت‌های متعددی از دست رفته اما باید توجه داشت که بخشی از تحولات در کنترل ایران نیست. آن بخشی که در دست ایران است، در داخل است و دولت باید تمام امکانات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را به کار بگیرد تا نارضایتی مردم را به حداقل برساند. یکی از کارهایی که دولت می‌تواند انجام دهد نظم دادن به بودجه است. اگر مردم ببینند که دولت در تخصیص بودجه فقط و فقط به کاهش نابرابری‌ها و افزایش امکانات کشور توجه دارد، رضایت بیشتری خواهند داشت تا ببینند که مثلا دولت در تخصیص بودجه با دست باز عمل کرده و به این و آن بودجه‌های بی‌حساب داده می‌شود. به عبارت دیگر همه منافع اقتصادی کشور باید در خدمت مردم قرار گیرد. در برخی حوزه‌ها که آقای پزشکیان وعده داده بود، هنوز تغییر معنادار اتفاق نیفتاده است. در حوزه‌هایی مانند رفع فیلترینگ و مسائل اجتماعی دولت باید همچنان پیگیر باشد و برنامه‌های خود را دنبال کند. این برنامه‌ها مورد حمایت کامل مردم قرار دارند. رفع فیلترینگ یکی از موارد بسیار مهم است که به اقتصاد ربط پیدا می‌کند. اگر این کار صورت گرفته و نارضایتی کاهش یابد، آنگاه سنگ‌بنای سیاست خارجی به صورت جدی شکل خواهد گرفت، چراکه این سنگ‌بنا در رابطه دولت و مردم شکل می‌گیرد.
** تا چه اندازه احتمال آن را می‌دهید که در آمریکا بر روی نارضایتی‌های داخلی سرمایه‌گذاری شده باشد؟
همان افرادی که از بمباران ایران سخن به میان می‌آورند، بلافاصله از نارضایتی‌های مردم صحبت کرده و بر روی ایجاد آن تکیه می‌کنند. آنها تلاش می‌کنند کشور را از درون دچار چالش کنند. نکته تلخ ماجرا این است که اگر دولت گام موثر و عملی در عمل به وعده‌های خود انجام ندهد، در مقابل این دشمنی‌ها دست بسته‌ای خواهد داشت و از حمایت کامل مردم بهره‌مند نمی‌شود.
**با نگاه خصمانه ترامپ نسبت به ایرآنکه باید گفت یا مذاکره یا بمباران است، چه باید کرد؟
معتقدم ترامپ ید طولایی در ساده‌سازی مشکلات پیچیده دنیا دارد. او به راحتی از آواره کردن مردم غزه سخن می‌گوید و به راحتی از بمباران علیه ایران سخن می‌گوید که کاملا روشن است این اتفاقات شکل نمی‌گیرد، مگر اینکه هولوکاست جدیدی در خاورمیانه ایجاد شود که این بار مسلمانان کشته خواهند شد و بزرگ‌ترین بحران در منطقه شکل خواهد گرفت، اما ترامپ همین موارد را ساده‌سازی می‌کند.
**چرا ترامپ نمی‌خواهد آثار تصمیمات خود در منطقه را در نظر بگیرد؟
علت ساده‌سازی‌ها توسط ترامپ این است که او سودی برای آمریکا از ورود به تنش‌های منطقه‌ای نمی‌بیند و در عوض روی تحمیل قراردادهای تجاری سنگین به عربستان و افزایش تعرفه‌های تجاری آمریکا بر روی کشورهای ثروتمند دنیا کار می‌کند.
** اگر کشورهای منطقه طرح‌های ترامپ را در مورد غزه بپذیرند، چه خواهد شد؟
اگر منطقه منتظر باشد که طرح‌های ترامپ در خاورمیانه عملیاتی شود، خاورمیانه خونین‌ترین دوران خود را تجربه خواهد کرد، به‌طوری که مسلمانان منطقه در آینده دچار چالش‌های جدید خواهند شد و زندگی روزانه آنها تحت تأثیر این تحولات قرار خواهد گرفت. از این رو باید با دقت تحولات منطقه‌ای خصوصاً آنچه ترامپ به دنبال آن است را رصد کرده و ارزیابی کرد.