بزرگنمايي:

پیام سپاهان - برنا- گروه فرهنگ و هنر: یک کارگردان و پژوهشگر هنرهای نمایشی درخصوص آیین‌های نوروزی گفت: سیاهی صورت «حاجی فیروز» کنایه از همان اسطوره سیاوش است که در واقع این ترکیب با لباس سرخ نماد بهار و تجدید حیات دوباره را نشان می‌دهد.
نوروز که به عنوان آغاز سال نو و فصل بهار در ایران جشن گرفته می‌شود، بازتابی از باورهای عمیق فرهنگی و اعتقادی مردم ایران است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
یکی از جنبه‌های جذاب نوروز، آیین‌های نمایشی آن است که با نمادها و شخصیت‌های خاص، همچون حاجی فیروز، میر نوروزی و کوسه‌برنشین، تصویری شاد و پر از انرژی از گذار بهار و شکوفایی طبیعت ارائه می‌دهد. این آیین‌ها که ریشه در باورهای کهن ایرانی دارند، با موسیقی، پایکوبی و نمایش‌های نمادین، نه تنها آغاز بهار را جشن می‌گیرند بلکه پیامی از برکت، باروری و رونق برای سال جدید نیز به ارمغان می‌آورند.
خبرگزاری برنا در گپ‌وگفتی با رحمت امینی، نویسنده، کارگردان و پژوهشگر هنر، به بررسی این آیین‌های خاص و تفاوت‌های آن‌ با سایر نمایش‌های سنتی ایران پرداخته‌است که در ادامه می‌خوانید.
آیین‌های نوروزی ریشه در تاریخ کهن ایران دارند
برنا: آیین‌های نوروزی چه جایگاهی در گستره‌ جغرافیایی ایران دارند؟‌
امینی: ما می‌توانیم ادعا کنیم که یکی از قدیمی‌ترین سرزمین‌هایی هستیم که برای ساز و کارهای زیست و حیات خود از دیرباز مراسم‌های مختلفی داشته‌ایم. خوشبختانه این آیین‌ها در آثار ادبی و کهن ما، مثل شاهنامه فردوسی، مکتوب شده‌اند. نوروز هم یکی از این مراسم‌هاست که تاریخ و داستان‌های مختلفی در مورد آن وجود دارد. این آیین‌ها به کشورهای دیگری مثل هندوستان هم ربط دارند و در آن‌جا نیز مطرح بوده‌اند. مثلا، آیین‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری و حاجی فیروز ریشه‌هایی در اسطوره‌های ایرانی دارند‌ البته حاجی فیروز، معرب شده پیروز است که پس از اسلام و ترکیب فرهنگ ایرانی و عرب به حاجی فیروز تبدیل شده است.
حاجی فیروز نماد تولد دوباره و تجدید حیات است
برنا: چه ارتباطی بین شخصیت حاجی فیروز، سیاه‌بازان، میرنوروزی و... است؟
امینی: سیاهی صورت کنایه از همان اسطوره سیاوش است. سیاوش یکی از شخصیت‌های پاک و پرهیزگار ایرانی است که در برابر وسوسه‌های نامادری‌اش مقاومت می‌کند. هنگامی که سیاوش کشته می‌شود، از خون او گیاه سیاوشان می‌روید. این گیاه در واقع نماد سرخی خون او و سبزی رویش است که در پرچم ایران، این رنگ‌ها به صورت نمادین وجود دارد.
تفاوت سیاهی صورت سیاه‌بازان با حاجی فیروز نوعی دگردیسی است. عده‌ای معتقدند صورت سیاهِ حاجی‌ فیروز به تبعیض نژادی اشاره دارد اما این موضوع غلط است و باید گفت سیاوش نماد نباتی دارد و چون پس از مرگش به زمین می‌رود و در مغاک زمین است صورتش سیاه می‌شود و وقتی بازمی‌گردد صورتش سرخ می‌شود که در واقع این ترکیب سیاهی با لباس سرخ نماد بهار و تجدید حیات است.
عروسک‌ها در نمایش‌های ایرانی نقشی اسطوره‌ای دارند
برنا: آیا در گذشته از عروسک‌های خاصی هم برای نمایش‌های نوروزی استفاده می‌شده است؟
امینی: عروسک‌ها به عنوان یک سنت وارداتی به ایران آمده‌اند. زمانی که ایرانیان با نمایش‌های عروسکی از کشورهای دیگر آشنا شدند، عروسک‌ها در فرهنگ ایرانی جایگاه خاصی پیدا کردند و بیشتر در خیمه‌شب‌بازی‌ها کاربرد داشتند که یکی از هنرهای نمایشی نسبتاً جدیدتر است. در این نمایش‌ها، عروسک‌‌ها معمولاً برای روایت داستان‌های طنز و کمدی استفاده می‌شدند. در واقع، در مدل‌های مختلف تئاتر ایرانی، عروسک‌ها نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به استفاده از شخصیت‌های سیاه در شبیه‌خوانی‌ها و عروسک مبارک اشاره کرد که به ریشه‌های اسطوره‌ای و فرهنگی مرتبط هستند.
آیین‌های شادی‌آفرین نوروزی نماد امید و برکت برای سال جدید هستند
برنا: آیین‌هایی مثل کوسه برنشین و آیین‌های مشابه چه ارتباطی با نوروز دارند؟ آیا می‌توانید بیشتر در این مورد توضیح دهید؟
امینی: آیین‌هایی مانند کوسه برنشین، بقال‌بازی و دیگر مراسم‌های شادی‌آفرین، بخشی از آیین‌های نوروزی هستند که از گذشته در فرهنگ ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. این آیین‌ها در واقع برای استقبال از سال نو و نویدبخش بودن بهار طراحی می‌شدند. همچنین، در فرهنگ ایرانی، کلماتی مانند مبارک که به معنای برکت است همیشه برای نشان دادن امید به تغییرات مثبت و خوشبختی در سال جدید کاربرد داشته‌اند.
هفت‌سین، نماد حکمت‌های گیاهی و جغرافیایی در فرهنگ ایران
برنا: ریشه هفت‌سین کجاست و چرا امروز به بیراهه رفته‌است؟
امینی: هفت‌سین ریشه‌های جغرافیایی و گیاهی دارد. مثلاً من در جایی خواندم که مردم در مناطق مختلف دانه‌های متفاوتی می‌کاشتند و هر کدام از دانه‌ها که در آن سال رویش و کیفیت بهتری داشت برای کشاورزی استفاده می‌شد. می‌خواهم بگویم پشت هرکدام از این گیاه‌ها حکمتی نهفته است.
چهارشنبه‌سوری، هفت‌سین و مراسم‌هایی که بعدها وارد فرهنگ عامه شدند، مثل قاشق‌زنی و... فلسفه و تعریف خاص خود را داشتند. در واقع، این مراسم‌ها به این شکل برگزار می‌شد که مردم طبقات پولدار برای مردم طبقات فرودست جشنی برپا می‌کردند که نشان از همدلی و مهر بین آن‌ها داشت.
انتهای پیام/