پیام سپاهان - آلودگی نوری به‌عنوان چالشی جدی در شهر اصفهان طی سال‌های اخیر به‌دلیل توسعه سریع شهری و افزایش جمعیت شدت یافته است؛ این نوع آلودگی‌ نه‌تنها بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر می‌گذارند، بلکه تهدیدی برای بافت تاریخی و فرهنگی شهر نیز محسوب می‌شود.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، تاریکی هوا تمامی خلاقیت‌ها و هنرهایی که برای آن تلاش شده است را یکباره در خود محو می‌کند؛ الزامات زندگی شهری در عصر حاضر، شب را برای انسان به روزی روشن تبدیل کرده و شب‌ها، فضاهای شهری پرجنب‌وجوش و شلوغ از عبور و مرور است؛ امروزه، نورپردازی به‌عنوان یک عنصر کلیدی در تعریف هویت و سیمای شبانه شهرها شناخته می‌شود.
طراحی روشنایی شهری تنها یک موضوع زینتی نیست، بلکه روشی برای تأمین امنیت و آرامش بیشتر در محیط شهری محسوب می‌شود؛ در غیر این صورت، ممکن است با افزایش تصادفات، جرایم و کاهش امنیت اجتماعی روبه‌رو شویم؛ از سوی دیگر این نوع نورپردازی‌ها به‌دلیل رعایت نکردن ضوابط و اصول نورشناسی در شب، شهرها را با مشکلی به نام آلودگی نوری مواجه کرده است.
اصفهان که به‌خاطر آثار تاریخی و معماری اسلامی خود شهرت جهانی دارد و در شب به‌شکلی دیگر از زیبایی می‌رسد، نورپردازی‌های غیراصولی و افراطی در بعضی از مناطق این کلان‌شهر، سبب شده است تا این زیبایی به‌جای آنکه نمایانگر شکوه معماری باشد، تحت‌الشعاع نورهای مصنوعی قرار گیرد که این موضوع در اطراف بناهای تاریخی تأثیرات منفی بر ارزش‌های فرهنگی این آثار گذاشته است.
نورپردازی نامتناسب موجب می‌شود جزئیات هنری و تاریخی این بناها که در طول روز به‌خوبی دیده می‌شوند، در شب گم شود یا به‌درستی نمایان نشود، همچنین تابش مستقیم نورهای پرقدرت به سطوح تاریخی می‌تواند به‌تدریج به مصالح این بناها آسیب برساند و موجب فرسایش زودتر از موعد آن‌ها شود؛ این موضوع نه‌تنها جنبه‌های هنری و فرهنگی این آثار را تهدید می‌کند، بلکه مخاطرات زیست‌محیطی نیز در پی دارد.
آلودگی نوری، پدیده‌ای است که به‌طور فزاینده‌ای در دنیای مدرن امروز به چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی منجر شده است؛ با گسترش شهرنشینی و افزایش استفاده از نور مصنوعی در شب، این نوع آلودگی به موضوعی جدی و نگران‌کننده تبدیل شده است؛ این پدیده نه‌تنها تأثیرات منفی روی سلامت انسان‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی دارد، بلکه بر کیفیت زندگی و زیبایی‌های طبیعی نیز تأثیر می‌گذارد.‌
آلودگی نوری به‌طور عمده به نورهای مصنوعی اشاره دارد که در شب، به‌ویژه در مناطق شهری و صنعتی، به‌طور فراوان وجود دارد؛ این نورها می‌توانند شامل نور چراغ‌های خیابانی، تابلوهای تبلیغاتی روشن در سطح شهر، نور ساختمان‌ها و حتی نورهای خانگی باشند؛ هنگامی که این نورها به‌طور نامناسب و بیش‌ازحد در فضا منتشر شود، موجب ایجاد اختلال در چرخه‌های طبیعی می‌شود؛ در واقع با افزایش روشنایی در شب، آسمان شب دیگر نمی‌تواند درخشش ستاره‌ها و زیبایی‌های طبیعی خود را به نمایش بگذارد.
یکی از بزرگ‌ترین تأثیرات آلودگی نوری بر زندگی شهروندان، اختلال در خواب است؛ نورهای مصنوعی که در شب به‌طور مستمر وجود دارند، می‌توانند ساعت بیولوژیک بدن انسان را مختل کنند؛ پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض نورهای شدید در شب، به‌ویژه نور آبی، می‌تواند تولید هورمون ملاتونین را کاهش دهد؛ ملاتونین هورمونی است که به تنظیم خواب و بیداری کمک می‌کند، کاهش سطح ملاتونین می‌تواند به اختلالات خواب منجر شود و کیفیت خواب را به‌شدت کاهش دهد؛ این امر نه‌تنها بر روحیه و تمرکز افراد تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند به بروز مشکلات جدی‌تری نظیر اضطراب و افسردگی نیز منجر شود.
روشنایی بیش از حد در فضاهای عمومی می‌تواند به تجربه‌ای ناخوشایند برای ساکنان شهرها تبدیل شود؛ برخی از افراد به دلیل وجود نورهای شدید در شب، نمی‌توانند از خواب کافی بهره‌مند شوند و این مسئله می‌تواند به مشکلات اجتماعی و اقتصادی منجر شود؛ در واقع آلودگی نوری می‌تواند به‌عنوان یک عامل مؤثر در افزایش استرس و کاهش کیفیت زندگی افراد محسوب شود.
نکته مهم دیگر این است که آلودگی نوری تنها به نور شدید و پراکنده محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند ناشی از طراحی ضعیف و نامناسب نورپردازی در فضاهای عمومی و خصوصی باشد؛ به‌عنوان مثال، نورهای معابر، تابلوهای تبلیغاتی و نورپردازی ساختمان‌ها می‌توانند به‌صورت ناهماهنگ و غیرمنطقی طراحی شوند که نتیجه آن ایجاد آلودگی نوری است؛ این طراحی نامناسب نه‌تنها بر کیفیت سلامتی شهروندان تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به اتلاف انرژی و منابع نیز منجر شود.
مجله فوربز در تحقیقی چنین آورده است: «آلودگی نوری نه تنها موجب هدر رفتن انرژی می‌شود، بلکه روی حیات وحش و چشم‌انداز ستاره‌ها نیز تأثیر منفی دارد؛ دو سوم جمعیت جهان دیگر قادر به دیدن شب‌های پرستاره نیستند.»
بسیاری از گونه‌های جانوری، به‌ویژه پرندگان و حشرات، به چرخه‌های نوری برای انجام فعالیت‌های خود وابسته‌اند؛ به‌عنوان مثال برخی پرندگان برای پرورش نسل جدید خود به نور طبیعی نیاز دارند، این در حالی است که نور مصنوعی می‌تواند سبب سردرگمی در جهت‌یابی آن‌ها و به بروز رفتارهای غیرعادی منجر شود، همچنین حشرات به‌ویژه آن دسته که به نور جذب می‌شوند، به دلیل وجود نورهای مصنوعی در شب، با مشکلاتی مواجه می‌شوند که می‌تواند جمعیت آن‌ها را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد، این کاهش جمعیت نه‌تنها بر زنجیره غذایی اکوسیستم تأثیر می‌گذارد، بلکه بر گرده‌افشانی و تولیدمثل گیاهان نیز تأثیرگذار است.

اجرای برنامه جامع برای مقابله با آلودگی نوری در شهر اصفهان حمید قنادنیا، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان در این باره اظهار می‌کند: بخش قابل‌توجهی از آلودگی نوری کلان‌شهر اصفهان ناشی از سیستم‌های روشنایی معابر است؛ استفاده از لامپ‌های قدیمی نظیر لامپ‌های سدیمی که نور را به سمت بالا و پایین منتشر می‌کنند، از عوامل اصلی ایجاد آلودگی نوری در این کلان‌شهر محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه شهرداری اصفهان برای مقابله با این معضل، برنامه‌ای جامع برای جایگزینی لامپ‌های قدیمی با لامپ‌های ال‌ای‌دی آغاز کرده است، می‌افزاید: این لامپ‌های جدید دارای لنزهای خاصی است که تابش نور را تنها به سمت سطح زمین هدایت و از تابش نور به آسمان جلوگیری می‌کند؛ این اقدام علاوه بر کاهش آلودگی نوری، به بهبود کیفیت نور در معابر و صرفه‌جویی در مصرف انرژی نیز کمک قابل توجهی می‌کند.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: یکی از ویژگی‌های بارز این پروژه‌ها، استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته برای طراحی و مدیریت نورپردازی است؛ این نرم‌افزارها توانایی محاسبه دقیق شدت و زاویه تابش نور را دارند و به این ترتیب چراغ‌ها در بهینه‌ترین حالت ممکن نصب و تنظیم می‌شوند؛ بر اساس داده‌های نرم‌افزار، می‌توان توان چراغ‌ها را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که در هر نقطه از شهر، مقدار نور مناسبی تأمین شود و در عین حال از ایجاد خیرگی و هدر رفت انرژی جلوگیری شود.
شهرداری اصفهان به کاهش آلودگی نوری و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تأمین روشنایی معابر تعهد دارد
قنادنیا ادامه می‌دهد: این سیستم‌های هوشمند امکان کنترل دقیق روشنایی معابر را فراهم می‌کنند؛ به‌عنوان مثال، در ساعات پیک تردد، چراغ‌ها با بالاترین توان خود روشن هستند، اما در ساعات کم‌تردد، توان آن‌ها به تدریج کاهش پیدا می‌کند؛ این سیستم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در نیمه‌شب‌ها، بخشی از چراغ‌ها خاموش و بعضی دیگر با حداقل توان به کار خود ادامه می‌دهند تا ضمن حفظ امنیت، مصرف انرژی کاهش یافته و آلودگی نوری نیز به حداقل برسد.
وی با بیان اینکه این طرح‌ها علاوه بر کاهش آلودگی نوری، اثرات مثبتی بر سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست دارند، عنوان می‌کند: آلودگی نوری می‌تواند تأثیرات منفی بر چرخه خواب انسان و رفتارهای حیوانات و پرندگان داشته باشد؛ به‌طور مثال، هنگامی که پرنده‌ای در حال رفتن به لانه خود است، آلودگی نوری می‌تواند جهت‌یابی مسیر آن را دچار اخلال کند.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه شهرداری تلاش کرده است تا با رعایت استانداردهای لازم، از تأثیرات منفی آلودگی نوری بر سلامت عمومی و محیط‌زیست جلوگیری کند، می‌گوید: این اقدامات که بخشی از برنامه‌های مدیریت شهری اصفهان برای بهبود کیفیت زندگی و حفاظت از محیط‌زیست است، نشان از تعهد جدی این شهر به کاهش آلودگی نوری و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تأمین روشنایی معابر دارد.

نور شهر اصفهان از فاصله 250 کیلومتری دیده می‌شود! سهراب علیدوستی، کارشناس آلودگی نوری با اشاره به مسئله آلودگی نوری در شهرهای بزرگی همچون اصفهان اظهار می‌کند: حیوانات و حتی انسان‌ها به میزان استانداردی از تاریکی نیاز دارند تا هورمون‌هایی نظیر ملاتونین ترشح شود و بدن برای خواب شبانه آماده شود؛ روشنایی بیش از حد در شب می‌تواند این فرایند را مختل کند و بر سلامت انسان و محیط زیست تأثیر منفی بگذارد.
وی می‌افزاید: استفاده بیش از حد از لامپ‌های ال‌ای‌دی که در حال حاضر به‌عنوان راهکاری برای کاهش مصرف انرژی معرفی شده‌اند، نه تنها مشکل را رفع نمی‌کند، بلکه میزان آلودگی نوری را افزایش می‌دهد؛ لامپ‌های ال‌ای‌دی غیر استاندارد با تابش نوری زیاد و نامناسب، محیط را بیش از حد روشن می‌کنند و این امر به‌ویژه در شهرهای بزرگ، سبب افزایش آلودگی نوری شده است، به‌طوری که نور شهر اصفهان در فاصله 250 کیلومتری از شهر دیده می‌شود.
15 تا 20 درصد انرژی مصرفی در شهرها به‌دلیل آلودگی نوری هدر می‌رود
کارشناس آلودگی نوری تاکید می‌کند: یکی از بهترین راهکارها برای کاهش آلودگی نوری، استفاده از لامپ‌هایی است که تنها زمین را روشن کنند و نور به سمت آسمان نرود؛ تغییر زاویه نصب چراغ‌ها و استفاده از لامپ‌های استاندارد می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش این معضل داشته باشد؛ در حال حاضر، بسیاری از چراغ‌های خیابان‌ها بین 10 تا 40 درصد نور خود را به سمت آسمان می‌تابانند که این مقدار بسیار زیاد است.
علیدوستی با اشاره به اینکه آلودگی نوری تأثیرات مخربی بر سلامت شهروندان دارد، تصریح می‌کند: تحقیقات نشان داده است که یکی از دلایل افسردگی و اختلالات خواب در جوامع شهری به‌دلیل اختلال در ریتم شبانه‌روزی و دریافت نکردن تاریکی کافی است؛ به علاوه این مسئله موجب مهاجرت پرندگان و تأثیرات منفی روی کشاورزی می‌شود.
وی با تاکید بر اهمیت مدیریت مصرف انرژی و کاهش آلودگی نوری می‌گوید: در حال حاضر، 15 تا 20 درصد از انرژی مصرفی در شهرها به‌دلیل آلودگی نوری هدر می‌رود؛ این میزان هدر رفت بسیار بیشتر از مصرف خانگی است و نیازمند مدیریت جدی و استفاده از لامپ‌های استاندارد در خیابان‌ها و معابر شهری است.

به گزارش ایمنا، آلودگی نوری یک موضوع جدی و جهانی است که نیاز به توجه و بررسی بیشتری دارد، با افزایش آگاهی عمومی در مورد این پدیده و آثار آن، می‌توانیم به درک بهتری از تأثیرات آن بر زندگی خود و محیط زیست برسیم؛ این شناخت می‌تواند ما را به سوی اقداماتی سوق دهد که نه‌تنها کیفیت آسمان شب را حفظ کند، بلکه به سلامت روانی و جسمی انسان‌ها و حفظ اکوسیستم‌ها نیز کمک کند.
آلودگی نوری به‌عنوان یک چالش جدید در دنیای مدرن، نیازمند توجه و اقدام مشترک از سوی جوامع، سازمان‌ها و دولت‌ها است؛ با حفظ زیبایی‌های طبیعی آسمان شب و ایجاد شرایطی سالم‌تر برای زندگی، می‌توانیم نسل‌های آینده را از آثار منفی این پدیده محافظت کنیم و به جهانی پایدارتر و زیباتر دست یابیم.
گزارش از: مهدی مردانی
کد خبر 794925