بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه سازندگی / «خاموشی یا زندگی؟» عنوان یادداشت روز در روزنامه سازندگی به قلم فائزه مومنی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند اراک از امروز متوقف شد. این خبر را نادرقلی ابراهیمی، نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی داد و اعلام کرد که رئیس‌جمهور پس از برگزاری نشست کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا ویژه استان مرکزی گفته که «‌به هیچ عنوان در نیروگاه شازند نباید مازوت‌سوزی صورت گیرد و وزارت نیرو را مکلف کرد که برای رفع ناترازی برق، برنامه شفاف خاموشی ساعتی را اعلام و به اطلاع مردم برساند».
محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی پزشکیان با بیان اینکه «پیشاپیش از مردم برای این خاموشی‌ها عذرخواهی می‌کنیم»، افزود که وزارت نیرو ساعت‌های خاموشی را تنظیم و به مردم اعلام خواهد کرد. او افزود: «براساس مصوبه دولت، استفاده از سوخت مازوت در 3 نیروگاه اراک، کرج و اصفهان ممنوع شده است. این اتفاق ممکن است به کاهش برق در شبکه توزیع و خاموشی منجر شود اما چاره‌ای نداریم زیرا نمی‌توانیم شاهد مرگ مردم بر اثر آلودگی هوا باشیم».
بعد از آن فاطمه مهاجرانی،‌ سخنگوی دولت نیز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند و از همین‌رو به دستور رئیس‌جمهور مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌‌شود و می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد».
مازوت، ماده‌ای‌ است که در انتهای پروسه تقطیر نفت باقی می‌ماند ولی چون قابل احتراق است در کشورهایی ازجمله روسیه، مصر، قزاقستان، کره‌شمالی و ایران به‌ عنوان یک سوخت گرمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مازوت‌سوزی از دیرباز در فصل سرما برای کمبود گاز در کشور رواج داشته است. با اینکه ایران منابع گازی فراوان دارد اما به خاطر افزایش سالانه تفاضا، نمی‌تواند گاز را به همه مشترکان برساند. از این‌رو است که اولویت گازرسانی با منازل و واحدهای مسکونی است؛ بقیه به نیروگاه‌ها و صنایع فولاد و سیمان و پتروشیمی می‌رود. اینجاست که هر چقدر گاز کم بیاید؛ مازوت به سرعت جای آن را می‌گیرد.

ایران در 14 نیروگاه کشور مازوت می‌سوزاند این درحالی است که ایران بعد از روسیه بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان را دارد. ولی به علت بالا رفتن مصرف داخلی گاز، ایران حالا در تامین گاز نزدیک به 10 درصد کمبود دارد. کشور ما این اصطلاحاً «ناترازی» را با سوزاندن مازوت جبران می‌کند. اما مشکل ریشه‌دارتر این است که سبد سوختی ایران به ‌شدت به گاز وابسته است.
مناسب نیست!
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از «واکاوی امنیت انرژی در ایران از منظر تنوع در سبد تولید برق» وضعیت ایران در تنوع سبد تولید برق در مقایسه با سایر کشورها مناسب نیست و ایران از این نظر در رتبه 131 جهان قرار دارد و بیش از 90 درصد تولید برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی است.
منابع انرژی اولیه برای تولید انرژی برق کشور شامل گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی، زغال‌سنگ، هسته‌ای، آبی و منابع تجدیدپذیر است. اما هم‌اکنون بیش از 90 درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود که عمده سوخت مصرفی آنها گاز طبیعی است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است، تکیه بالای تولید برق به گاز طبیعی و از طرفی ناترازی در تولید و تقاضای گاز به ایجاد چالش در تامین سوخت نیروگاه‌ها به‌خصوص در فصل زمستان منجر شده است که پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی بسیاری دارد. بخشی از کمبود گاز در فصل زمستان با سوزاندن سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) در نیروگاه‌ها جبران می‌شود. استفاده از مازوت و گازوئیل به‌ عنوان سوخت جایگزین نیروگاه‌ها با زیان‌هایی همراه است؛ چراکه به ‌دلیل ارزش بالاتر گازوئیل و مازوت نسبت به گاز طبیعی موجب عدم‌النفع بالایی می‌شود.
گاز زیادی در کشور در مرحله تولید، انتقال و توزیع هدر می‌رود. مصرف‌کنندگان ایرانی در بخش صنایع و خانگی نیز به علت فرهنگ غلط مصرف و ضعف مشوق‌های صرفه‌جویی موجب اتلاف گاز می‌شوند. اتلاف گاز از یک طرف و فقدان سرمایه‌گذاری لازم در توسعه منابع گاز، دو دلیل اصلی ناترازی گاز است. با 10 درصد ناترازی موجود و انتظار افزایش این رقم در آینده، چشم‌اندازی برای پرهیز از مازوت‌سوزی وجود ندارد؛ مگر اینکه ایران بتواند گاز بیشتری از ذخایرش استحصال کند، از منابع دیگر انرژی استفاده ببرد یا اینکه مطابق با تصمیم دولت چهاردهم برای پرهیز از هوای آلوده به سمت خاموشی‌های منظم در سطح کشور برود.
«محسن پاک‌نژاد»، وزیر نفت دولت چهاردهم اعلام کرده بود که در اوج مصرف گاز در زمستان امسال با 250 میلیون مترمکعب ناترازی گاز روبه‌رو خواهیم شد. در نیمه اول سال جاری مصرف گاز طبیعی به 117 میلیارد مترمکعب رسیده که پیش‌بینی می‌شود در 6‌ ماهه دوم سال این رقم به 132 میلیارد مترمکعب برسد. این درحالی‌ا ست که 54 درصد گاز تولیدی به ‌وسیله 700 شرکت بزرگ صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که کمبود 250 میلیون مترمکعبی گاز قطعاً آنان را با مشکلاتی مانند استفاده از سوخت‌های جایگزین ازجمله مازوت و حتی تعطیلی مواجه خواهد کرد کما اینکه هنوز به زمستان نرسیده است و در ایام تابستان نیروگاه‌های ما به جهت کسری گاز به مازوت‌سوزی روی آورده بودند.
با توجه‌ به ناترازی شدید گاز، دولت چاره‌ای جز حرکت به ‌سمت نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای پوشش کسری برق ندارد. وزیر نیرو دولت چهاردهم 23 مهرماه در سومین کنفرانس و نمایشگاه بین‌المللی بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری انرژی ایران از برنامه‌ریزی وزارت نیرو برای توسعه ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر تا 50 هزار مگاوات خبر داد. «عباس علی‌آبادی» در این‌ رابطه گفته است: «با توجه ‌به سیاست‌های حمایتی که وزارت نیرو در دستورکار قرار داده است، بنا داریم با کمک بخش خصوصی و مردم، ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را تا 5 سال آینده به 50 هزار مگاوات برسانیم».
این عددها با مقیاس کوچک‌تر قبل‌تر هم تکرار شده بود. از ابتدای کار دولت سیزدهم تصمیم گرفته شد، ظرف چهار سال 10 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر ایجاد شود و تا انتهای برنامه هفتم این میزان به 15 هزار مگاوات افزایش یابد. تازه‌ترین آمار سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران اما نشان می‌دهد که ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در تیرماه امسال به یک هزار و 231.06 مگاوات رسیده است. سوال اصلی این است که چه اتفاق جدیدی در کشور رخ‌ داده که بتوان نسبت به ایجاد 50 برابر میزان فعلی نیروگاه خورشیدی امیدوار بود؟
حق سلامت شهروندان
با این حال اصول 22 و 29 قانون اساسی کشور، حق بر حیات و حق بر سلامت شهروندان را مورد تاکید قرار داده‌اند. همچنین در ماده 688 قانون مجازات اسلامی مقرر شده است: «هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده و … ممنوع است و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد».
در تبصره 2 این ماده نیز آمده است: «منظور از آلودگی محیط زیست عبارت است از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیک آن را به ‌طوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار یا ابنیه مضر باشد، تغییر دهد». به هر روی مساله رفع آلودگی هوا یکی از حقوق اساسی ملت و یکی از تکالیف ساختار حاکم است که البته سال‌هاست نادیده گرفته می‌شود و به نظر می‌رسد در اولویت حکمرانی قرار ندارد.
مطالعات پژوهشگران نشان می‌دهد، آلاینده‌های صنایع پتروشیمی از طریق تنفس، خوردن، آشامیدن یا جذب از طریق پوست وارد بدن می‌شود و اقامت در مناطق مسکونی مجاور این صنایع ریسک ابتلا به سرطان‌های کبد، ریه، مغز و خون را بالا می‌برد. همچنین می‌تواند عوارضی مانند ناباروری و تولد نوزادان با نقص ژنتیکی را به همراه داشته باشد.
پیامدهای این همجواری وقتی این نیروگاه‌ها مازوت‌ بسوزانند، بیشتر هم می‌شود. سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و بیماری‌های گوارشی از عوارض قرار گرفتن کوتاه‌مدت در معرض مازوت‌سوزی‌ هستند. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این شرایط نیز خطر بروز حمله‌ قلبی و ابتلا به بیماری‌های ریوی و مشکلات تنفسی را به همراه دارد. سوزاندن مازوت به ایجاد سولفات‌ها و نیترات‌ها به ‌صورت آئروسل منجر می‌شود؛ آلودگی‌هایی که باران اسیدی ایجاد می‌کنند و اکوسیستم‌های زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
صدرصد سرطان‌زا
اسماعیل کهرم،‌ استاد دانشگاه و کارشناس محیط ‌زیست درباره مازوت‌سوزی به «سازندگی»‌ می‌گوید:‌ مازوت یک ماده سمی است، وقتی که نفت چاه را تصفیه می‌کنند تا از آن انواع محصولات را بگیرند، مازوت همان ته‌دیگ، یعنی آخرین محصولی است که به‌وجود می‌آید. اول نفت سوخت جت و بعد از آن سایر سوخت‌ها استخراج می‌شود تا به مازوت می‌رسند که به آن نفت کوره می‌گویند. اگر یک کوره نانوایی را در نظر بگیرید یک نفت با اکتان پایین است، یعنی سوخت خیلی پایینی دارد، انرژی کمی می‌دهد ولی در عین حال ارزان هم هست. این مازوت را به امارات می‌فرستادیم که به‌عنوان سوخت در کشتی‌های ناوگان عظیم‌شان مصرف می‌کردند. کشتی‌هایی که در سفر به دریاهای دوردست توأم با توفان و رعد‌وبرق، مازوت می‌سوزاندند و حاصل آن پراکنده می‌شد. اما با وضع مقررات جهانی، میزان کربن مازوت نباید بیشتر از نیم درصد باشد و مازوت ما متاسفانه 7 برابر این میزان یعنی 5/3 درصد است.
او ادامه می‌دهد: از این‌رو از ما نخریدند و جنس روی دستمان باد کرد! مازوتی که نه می‌شود در زمین فرو کرد چون سفره آب زیرزمینی را مسموم می‌کند و نه می‌توان در آب ریخت چون تمام موجودات می‌میرند و اگر آن را بسوزانند و برق تولید کنند، نتیجه‌اش همین است که می‌بینیم. نیروگاه‌ها مازوت می‌سوزانند تا از آن برق بگیرند چون کار دیگری نمی‌توانند با آن بکنند. میزان مازوتی که تولید می‌کنیم، یعنی همان ته‌دیگ بسیار فراتر از میزان توانایی ما برای سوختن است؛ لذا در نیروگاه‌های تمام شهرها مازوت می‌سوزانیم و البته در نکای مازندران که سال‌های سال است می‌سوزانیم به‌گونه‌ای که اگر برگ درختی را با دست بفشارید از آن مازوت بیرون می‌آید. با سوختن مازوت در شهرهای مختلف این مصیبت به بار می‌آید. مازوتی که صددرصد سرطان‌زاست اما آماری از آن ارائه نمی‌شود.
به گفته این استاد دانشگاه؛‌ آسمان سیاه‌رنگی که می‌بینیم، ظاهر کار و مصداق «باش تا صبح دولتت بدمد/ این هنوز از نتایج سحر است» که هوا دودی رنگ می‌شود تا روزی که کشف شود چه تعداد از سرطان ریه فوت کرده‌اند. مازوت را در تابستان هم می‌سوزانند اما تابستان گرم است. دود‌ودمی که تولید می‌کنیم هم هوای گرم تولید می‌کند و در تابستان مانعی ندارد که بر فراز شهر تهران رفته و خارج شود ولی در زمستان وارونگی (اینورژن) پیش می‌آید. وقتی لایه هوای سرد از سر کوه‌ها به تهران می‌رسد مانند یک دم‌کنی عمل می‌کند و اجازه فرار هوای گرم را نمی‌دهد و با برخورد به دم‌کنی، برمی‌گردد و در نتیجه اتومبیل و یقه سفید رنگ‌تان به رنگ دودی درمی‌آید. تا وقتی که نفت را تصفیه می‌کنیم و محصولات مختلف اعم از سوخت جت، سوخت اتومبیل، گازوئیل و در نهایت مازوت یا نفت سیاه یا نفت کوره تولید می‌کنیم همانا ناپاک‌ترین و ناخالص‌ترین و صددرصد سرطان‌زاست.