پیام سپاهان - در حالی که بسیاری از شهرها به‌دنبال بهره‌برداری از هر قطره باران هستند، این پرسش مطرح است که آیا پروژه‌هایی همچون سنگ‌فرش، آسفالت و چاه‌های جذبی می‌تواند به‌طور مؤثر بحران آب را رفع کند؟ بی‌شک اگرچه این اقدامات گام‌ مثبتی است، اما موفقیت آن‌ها در گرو همکاری جامع و تأمین منابع کافی قرار دارد.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، در جهانی که تغییرات اقلیمی نفس طبیعت را بند آورده و نظم باران و تابش را بر هم زده است، شهرها در خط مقدم بحران ایستاده‌اند؛ سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها و منابع آبی آلوده تنها بخشی از چالش‌هایی است که مدیران شهری امروز با آن‌ها دست‌به‌گریبان‌اند، اما در میانه این آشوب جرقه‌ای از نوآوری تحت عنوان «بازاندیشی در مفهوم باران» روشن شده است؛ سوال اینجاست که آیا می‌توان این مهمان ناخوانده و گاه ویرانگر را به فرصتی برای زیست بهتر بدل کرد؟ پاسخ در طراحی شهری نهفته است؛ طرحی که باران را منبعی ارزشمند می‌بیند.
در خط مقدم این تحول مفهومی نوین به‌نام شهر اسفنجی قد علم کرده است؛ الگویی برخاسته از شرق آسیا که حالا در گوشه و کنار جهان به مدلی الهام‌بخش برای مدیریت هوشمندانه آب شهری بدل شده است؛ شهر اسفنجی با بهره‌گیری از زیرساخت‌های سبز تلاش می‌کند باران را به‌جای طرد شدن، در دل شهر بنشاند؛ با جذب، ذخیره و تصفیه آن هم خطر سیلاب را کاهش دهد، هم منابع آبی را باززنده‌سازی می‌کند، اما این نظریه وقتی جان می‌گیرد که به عناصر عینی آن نگاه کنیم.
پشت‌بام‌های سبز، فراتر از زیبایی‌شناسی معماری هم‌اکنون یکی از ستون‌های اصلی شهر اسفنجی هستند؛ این سازه‌ها که با لایه‌هایی از خاک و گیاه پوشیده شده است، نقش عایق حرارتی، بهبود کیفیت هوا و کاهش اثر جزیره گرمایی را ایفا و در عین حال با جذب باران بخشی از آن را تبخیر و بخشی دیگر را به سیستم‌های ذخیره‌سازی هدایت می‌کند.
نمونه‌ای الهام‌بخش از این رویکرد را می‌توان در آمستردام یافت؛ جایی که پروژه‌ای با طراحی پشت‌بام‌های «آبی-سبز»، پوشش گیاهی را با مخازن آب ترکیب کرده است تا تخلیه کنترل‌شده و هوشمند آب باران، بار سیستم زهکشی را کاهش دهد.
شهر اسفنجی تنها به بام‌ها بسنده نمی‌کند؛ در سطح زمین تالاب‌های مصنوعی و باغ‌های بارانی چهره تازه‌ای به شهر می‌بخشند؛ این فضاهای سبز به‌گونه‌ای طراحی شده است که همچون طبیعت عمل کند؛ رواناب‌های حاصل از باران‌های شدید را به آرامی جذب کرده، آلاینده‌ها را پالایش می‌کند و سپس آن را به خاک یا منابع زیرزمینی بازمی‌گرداند؛ آن‌ها هم‌زمان چشم‌اندازی زیبا، فضای سبز برای شهروندان و مأمنی برای گونه‌های گیاهی و جانوری فراهم می‌کنند.
تکنولوژی ساده، اما کارآمد دیگری به‌نام «سنگ‌فرش‌های نفوذپذیر» نیز در دل شهر اسفنجی حضور دارد؛ برخلاف آسفالت‌های سنتی در شهرهای ایران این کف‌پوش‌ها اجازه می‌دهند آب باران از سطح عبور کرده و به زمین نفوذ کند؛ این سنگ‌فرش کاهش رواناب سطحی، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از آب‌گرفتگی معابر. پارکینگ‌ها، پیاده‌روها و مسیرهای کم‌تردد، بستر مناسبی برای این مصالح هوشمند است.
تمام این عناصر در نهایت در چارچوبی وسیع‌تر تحت عنوان طراحی شهری حساس به آب (WSUD) معنا می‌شود؛ این رویکرد که در دهه‌های اخیر در کشورهایی چون استرالیا و هلند توسعه یافته، تلاش می‌کند چرخه آب را از ابتدا تا انتها، جزئی از طراحی شهر بداند؛ این یعنی از نخستین قطره باران گرفته تا لحظه‌ی تبخیر یا بازچرخانی همه چیز با هدف خلق شهری زیست‌پذیرتر، تاب‌آورتر و هماهنگ‌تر با طبیعت در نظر گرفته شود، اما اجرای چنین رویکردی ساده نیست و باید اقلیم، توپوگرافی، تراکم ساختمانی و حتی فرهنگ بومی مردم را در نظر گرفت؛ همکاری چندرشته‌ای میان معماران، مهندسان، برنامه‌ریزان و مردم محلی، کلید موفقیت چنین طرح‌هایی است.
شهرهای موفق در این حوزه، بیشتر با پروژه‌هایی کوچک، یک خیابان، یک محله، یک پارک محلی، آغاز می‌کنند، اما به‌تدریج با اثبات کارآمدی و دریافت بازخورد از مردم طرح‌ها گسترش پیدا می‌کند؛ هر فضای باز، هر بام بدون استفاده و هر میدان شهری می‌تواند به نقطه‌ای برای جذب، ذخیره و پالایش آب بدل شود، اما موضوع فقط فنی نیست.
این نوع نگاه به آب، نوعی بازسازی روابط انسانی با طبیعت نیز محسوب می‌شود؛ وقتی شهروندی از پنجره‌اش باغ بارانی کوچکی را در کوچه پایین می‌بیند، یا وقتی مسیر روزانه‌اش از کنار زاینده‌رود شهری همچون اصفهان می‌گذرد، ناخودآگاه پیوندی تازه با محیط اطرافش شکل می‌گیرد؛ چنین شهرهایی تنها در برابر بحران‌های اقلیمی مقاوم نیستند، بلکه برای زیستن دل‌پذیرتر هستند. همان شهرهایی که نفس می‌کشند، با باران سرزنده می‌شوند و آینده‌ای آبی‌تر و آرام‌تر را نوید می‌دهند.
با وجود اینکه بارش در بسیاری از شهرهای ایران از جمله اصفهان محدود است، استفاده از اصول مدیریت پایدار آب شهری همچنان می‌تواند نقشی اساسی در بهبود کیفیت زندگی و ایجاد محیطی تاب‌آورتر داشته باشد؛ ایده‌های مربوط به شهر اسفنجی در این شهر با تطبیق‌های لازم همچون سیستم‌های ذخیره و بازیافت آب، استفاده از پوشش گیاهی مقاوم به خشکی و طراحی‌های نوآورانه برای بهره‌برداری بهینه از هر قطره باران می‌تواند به‌عنوان یک راهکار سازگار با اقلیم اصفهان در نظر گرفته شود.

1,000 میلیارد تومان هزینه اجرای کامل پروژه‌های استحصال آب برآورد شده است مهدی بقایی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در جریان یک جلسه تخصصی با جمعی از کارشناسان حوزه آب، گزارشی از یک پژوهش جامع پیرامون مدیریت آب‌های سطحی در شهر اصفهان ارائه شد؛ این پژوهش که ابتدا با عنوان «دفع آب‌های سطحی» آغاز شده بود، در ادامه با اصلاح رویکرد به نام «استحصال آب‌های سطحی» تغییر یافت و به بررسی دقیق بارش‌ها، رواناب‌ها و مسیرهای انتقال آب در سطح شهر اصفهان پرداخت.
وی می‌افزاید: در این مطالعه شهر اصفهان به‌طور کامل آنالیز شد و الگوهای بارش، شیب زمین و مسیر جریان آب‌ها مورد تحلیل قرار گرفت؛ یکی از پیشنهادهای مهم این پژوهش هدایت رواناب‌های سطحی به شبکه مادی‌ها بود تا با بهره‌گیری از زیرساخت‌های سنتی جریان آب در شهر حفظ شود.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان بیان می‌کند: بر اساس این پژوهش و اجرای کامل پروژه به 300 کیلومتر کانال آب و 16000 چاه جذبی در شهر نیاز است و برآورد هزینه اجرای این طرح حدود 1,000 میلیارد تومان اعلام شده که قرار است در چندین سال تأمین و اجرا شود؛ در سال گذشته 80 میلیارد تومان و در سال جاری نیز حدود 100 میلیارد تومان بودجه به آن اختصاص یافته است.
بقایی با بیان اینکه شهرداری اصفهان برنامه‌ای جامع برای استحصال آب‌های سطحی دارد، خاطرنشان می‌کند: در حال بررسی این موضوع هستیم که آیا می‌توان آب باران را در ابرمخازن ذخیره کرد؛ مشابه اقداماتی که در پروژه آرامستان باغ رضوان انجام دادیم؛ در این آرامستان هر بار که باران می‌بارد، آب باران در مخزنی ذخیره و سپس به مخزن اصلی با ظرفیت 55 هزار متر مکعب پمپاژ می‌شود که این نمونه به‌عنوان طرحی آزمایشی موفق، در حال ارزیابی برای توسعه در سایر نقاط شهر است.
وی ادامه می‌دهد: برخی شهروندان به کارآمدی اجرای چنین طرحی در شهری با میانگین بارندگی سالانه 125 میلی‌متر همچون اصفهان تردیدهایی وارد کردند، اما با توجه به وسعت شهر و لزوم پیشگیری از آب‌گرفتگی و سیلاب، اجرای طرح همچنان حائز اهمیت است.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان با اشاره به چاه‌های جذبی تاکید می‌کند: در طراحی ساختمان‌ها باید آب باران به‌جای ورود به فاضلاب به زمین تزریق شود و به تغذیه آبخوان‌ها کمک کند؛ در بسیاری از موارد این آب به فاضلاب شهری هدایت می‌شود؛ تاکنون حدود 3000 چاه جذبی ایجاد شده است و در صورت رسیدن به عدد 16000، می‌توان بخش زیادی از آب باران را در کوچه‌ها و محله‌ها جذب زمین و به نوعی از آن بهره‌برداری مجدد کرد.

تدوین طرح جامع دفع آب‌های سطحی در شهر اصفهان رامین میرعسگری، رئیس اداره هماهنگی و نظارت خدمات شهری شهرداری اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از سال 1400 طرح جامع «دفع آب‌های سطحی» به پیشنهاد وزارت کشور آغاز شد؛ این طرح که شامل شهر اصفهان و پهنه‌های اطراف آن می‌شود، با هدف مدیریت و کنترل سیلاب‌هایی که از حاشیه شهر وارد اصفهان می‌شود، طراحی شده است.
وی می‌افزاید: با توجه به حوادثی که سال‌های 1398 - 1399 در شیراز به وقوع پیوست، تصمیم بر آن شد تا مطالعات جامعی در این‌باره انجام شود؛ این طرح پس از هماهنگی با استانداری به شهرهای اطراف نیز ابلاغ خواهد شد تا در نهایت سیلاب‌های ورودی به شهر جمع‌آوری و مدیریت شود.
رئیس اداره هماهنگی و نظارت خدمات شهری شهرداری اصفهان بیان می‌کند: هدف اصلی این مطالعات، بهره‌برداری از آب‌های سطحی است که به‌دلیل کمبود منابع آبی، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است؛ از جمله اهداف می‌توان به جلوگیری از فرونشست زمین و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی اشاره کرد، همچنین تلاش می‌شود تا از تبخیر و هدررفت این آب‌ها جلوگیری شده و بیشترین استفاده ممکن از آن‌ها صورت گیرد.
میرعسگری عنوان می‌کند: در چارچوب این طرح هدایت آب‌های سطحی به رودخانه و مادی‌ها از طریق کانال‌های طراحی‌شده، همچنین بهره‌گیری از چاه‌های دفع آب در معابر شهری در دستور کار قرار گرفته است؛ این اقدامات بر اساس یک پژوهش شکل گرفته است و با همکاری معاونت برنامه‌ریزی، با حضور مشاور و پژوهشگری از دانشگاه صنعتی اصفهان انجام می‌گیرد.
وی با بیان اینکه در این پژوهش دو محور اصلی دنبال می‌شود، خاطرنشان می‌کند: نخست، اندازه‌گیری میزان آب‌های سطحی موجود در سطح شهر و دوم بررسی راهکارهای افزایش میزان استحصال این آب‌ها در این پژوهش بررسی می‌شود؛ به‌عنوان مثال مجتمع‌های بزرگی که آب‌های سطحی آن‌ها پیش‌تر موجب آب‌گرفتگی در کوچه‌ها می‌شد، هم‌اکنون با اقدامات جدید از طریق حفر چاه یا اتصال به کانال‌های اصلی هدایت خواهد شد.

به گزارش ایمنا، دررویارویی با بحران‌های اقلیمی و کمبود منابع آبی، مفهوم «شهر اسفنجی» و طراحی شهری حساس به آب به‌عنوان راهکاری نوین و مؤثر در مدیریت پایدار آب شهری مطرح شده است؛ این رویکرد با استفاده از زیرساخت‌هایی همچون پشت‌بام‌های سبز، باغ‌های بارانی، تالاب‌های مصنوعی و سنگفرش‌های نفوذپذیر، تلاش می‌کند باران را به‌جای تهدید، به منبعی ارزشمند برای تقویت منابع آب زیرزمینی و بهبود کیفیت محیط‌زیست شهری تبدیل کند.
تجربه‌های جهانی از آمستردام تا ملبورن، نشان می‌دهد که اجرای این ایده‌ها در مقیاس‌های کوچک می‌تواند به ایجاد شهرهایی تاب‌آور، زیست‌پذیر و هماهنگ با طبیعت کمک کند؛ در همین راستا شهرداری اصفهان نیز با تکیه بر پژوهش‌های بومی و برنامه‌ریزی بلندمدت، اجرای طرح‌هایی همچون استحصال آب‌های سطحی، ایجاد چاه‌های جذبی و بهره‌گیری از شبکه سنتی مادی‌ها را در دستور کار قرار داده است.
این شهر هرچند با محدودیت بارندگی سالانه و نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده روبه‌رو است، اما استفاده بهینه از ظرفیت‌های محلی و زیرساخت‌های موجود می‌تواند گامی مؤثر در راستای تاب‌آوری آبی شهر باشد.
کد خبر 855702