بزرگنمايي:

پیام سپاهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمدحسین سلطانی| دیسکو رمضان»؛ این کلمه چند روز قبل در صفحات مجازی کشور‌های عربی منتشر شد و سروصدایش به گوش داخلی‌ها هم رسید. ماجرا از این قرار بود که در یکی از مال‌های دبی به مناسبت نزدیک شدن به ماه رمضان مهمانی ترتیب داده شد اما مهمانی اماراتی‌ها به هر چیزی شباهت داشت به جز مراسمی برای ماه رمضان. در همین گیرودار برخی استدلال کردند که برخی کشور‌های عربی دیگر ماه رمضان به چشم یک ماه مذهبی نگاه نمی‌کنند. ماه رمضان برای اعراب – به‌خصوص کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس- بدل‌شده به عیدی برای عرضه سرگرمی. حالا می‌خواهد این سرگرمی‌ها مربوط به دیسکو باشد و یا کمی شرعی‌تر. در میان همین سرگرمی‌های تولیدی کشور‌های عربی، mbc اثر جنجالی خود را که دو سالی می‌شود روی دستش مانده، قرار است رمضان امسال معرفی کند. منظورمان همان سریال «معاویه» است. با پخش سریال معاویه به نظر می‌رسد بازی عرضه سرگرمی در رمضان از چهارچوب‌های معمول خارج و بدل به اتفاقی استراتژیک در منطقه شود. به همین مناسب می‌خواهیم استراتژی تولید سریال کشور‌های عربی را در رمضان 2025 مورد بررسی قرار دهیم، استراتژی‌ای که به‌سادگی ساخت چند اثر کمدی، یا -در نهایت امر- ماورایی نیست.
اگر بخواهیم میان سریال‌ساز‌های عربی تقسیم‌بندی داشته باشیم باید یک تفکیک میان عربستانی‌ها و اماراتی‌ها، مصری‌ها، لبنانی‌ها و سوری‌ها و البته باقی کشور‌ها -که می‌شود نامشان را گروه کم‌سر‌وصداتر گذاشت- قائل شویم. در این بین مصری‌ها، لبنانی‌ها و سوری‌ها بار اولشان نیست که برای ماه رمضان سریال می‌دهند. در دورانی که لاریجانی و بعد از آن ضرغامی مدیریت صداوسیما را داشتند، تلویزیون ما هم مشتری آثار مصری و سوری بودند. با این حال داستان سریال‌سازی در کشور‌های عربی، نسبت به دوران ضرغامی و لاریجانی به‌شدت تغییر کرده. شاید گمان کنید منظور همان تغییرات کیفی است. تغییراتی که مخاطبان ایرانی سال گذشته با سریال «حشاشین» متوجه‌اش شدند و فهمیدند، اعراب در حال نزدیک کردن آثارشان به رقبای ترک هستند.
عرضه عمده سریال و بازیگر مصری
بیش از 38 سریالی که در مصر ساخته شده‌اند، نشان می‌دهد هنوز هم قطب سریال‌سازی عرب‌ها مصر است. از سریال معاویه گرفته تا آثار جنایی، از سریال‌های ملودرام گرفته تا آثار مافیایی و البته چندده کمدی نشان می‌دهد، نه‌تنها مصری‌ها برنامه‌های مفصلی برای رمضان 2025 دارند بلکه، باقی سرمایه‌گذاران عربی هم حساب ویژه‌ای روی سینمای مصر باز کرده‌اند. اگر بخواهیم شباهتی میان سریال‌سازی مصر با یکی از کشور‌های منطقه برقرار کنیم باید ترکیه را مثال بزنیم. مصری‌ها با گرته‌برداری از ترک‌ها صنعت سینمایشان را پیش می‌برند. طی چند سال اخیر هم که پول سعودی وارد چرخه سینمای مصر شده، موتور محرک تولید اثر را در این کشور سرعت بخشیده و بازیگران مشهور مصری عملاً بیکار نمی‌نشینند. از طرف دیگر، سرمایه‌گذاران سعودی مانند MBC و یا SBA(سازمان پخش عربستان سعودی) حساب‌های مفصلی روی مصری‌ها باز کرده‌اند و پامپاژ تولید سریال را به دست آنها داده‌اند. سعودی‌ها به قرار دادن سریال‌های مصری در شبکه‌های ماهواره‌ای‌شان اکتفا نکرده‌اند و با استفاده از پلتفرم‌های پخش سعی در گسترش این سریال‌ها در سطح کشورهای عربی دارند.
در میان پلتفرم‌های پخش که به سعودی‌ها مرتبط هستند شاهد جدی‌ترین آنهاست. پلتفرمی که اشتراکش را برای ماه رمضان نیم‌بها کرده و هزینه 10 یورویی اشتراکش به حدود 5 یورو رسیده است (چیزی حدود 450 هزار تومان برای یک ماه). البته تنها شاهد پلتفرم پخش‌کننده نیست. الاولی از دیگر پلتفرم‌هایی است که پخش و توزیع آثار در کشورهای عربی را برعهده گرفته و آثار کشورهای سوری، لبنانی، مصری و حتی عراقی و اماراتی را هم منتشر می‌کند. با توجه به این شکل از توزیع و سرمایه‌گذاری سعودی‌ها عملاً دچار یک شکل از تک‌صدایی و انحصار در پخش بین‌المللی هستیم. البته اگر دقیق‌تر نگاه کنیم انحصار سعودی‌ها آنقدرها هم به نفع باقی کشورهای عربی نیست. با مدلِ توزیع و پخش سعودی عملاً شبکه‌های بومی رفته‌رفته، حضورشان در تولید را از دست می‌دهند و صرفاً نقش تأمین‌کننده را بازی می‌کنند. این وضعیت باعث می‌شود هزینه‌های تولید به کلی برون‌سپاری شود و از طرفی دیگر تنظیم محتوا از دست شبکه‌های داخلی خارج شود. به‌عنوان مثل سوریه که زمانی، تولیدکننده و توزیع‌کننده آثار خود بود، حالا صرفاً نیروی انسانی مورد نیاز پلتفرم‌های بزرگ را تأمین می‌کند. البته در کوتاه‌مدت، مدلِ توزیع و پخش سعودی می‌تواند به تکثر ژانر در کشورها کمک کند. از آنجایی که پلتفرم‌های عربستانی، روی مدل ترکیه‌ای- کره‌ای تمرکز کرده‌اند متوجه اهمیت، تنوع و تکثر ژانر شده‌اند و از این جهت باکس برنامه‌ریزی افطار تا سحرشان به‌شدت مفصل چیده شده. به حدی که در مصر، یکی از همین شبکه‌های عربی، برنامه‌ها و سریال‌هایشان را کمی قبل از اذان مغرب آغاز می‌کند و ساعت آغاز آخرین سریالش حدود 1 بامداد است. این یعنی مخاطب به‌طور کامل هر زمان که به سراغ شبکه مذکور برود، شاهد محتوایی خواهد بود که اصلاً قدیمی نیست. تازه این تنها یک بخش از ماجراست. اگر مخاطب عربی به هر ترتیبی نتواند محتوای دلخواه و یکی از سریال‌ها را از دست داد می‌تواند در پلتفرم‌ها آن را به‌صورت کامل تماشا کند. حالا گمان کنید در میان جدول پخشی که کشورهای سعودی چیده‌اند – که حتی اجازه نفس کشیدن به مخاطب را هم نمی‌دهد- چند هزار نفر به پلتفرم‌ها روی می‌آورند.
تنوع ژانر از سر و کول سوری‌ها بالا می‌رود
سوریه امسال با اتفاقات عجیب‌وغریبی دست‌وپنجه نرم کرد. با توجه به این وضعیت حاد به نظر می‌رسید سرگرمی دیگر مسئله این کشور عربی نباشد. با این حال حدود 11 سریال تولیدشده در سوریه و برای سوریه نشان می‌دهد برنامه‌ریزان خارجی به فکر دوران پس از اسد بوده‌اند. پخش این تعداد سریال آن هم با تنوعی خیره‌کننده، به‌شدت برای یک کشور جنگ‌زده عجیب به نظر می‌رسد. سریال‌هایی که از ملودرام‌های کمدی و عاشقانه شاملش می‌شود تا آثار تاریخی، جنایی و بیوگرافی.
البته این وضعیت تنها مربوط به امسال نیست، از آنجایی که رسانه در سوریه، چند سالی می‌شود که عملاً از اختیار دولت خارج شده، به همین دلیل حضور سرمایه‌های کلان خارجی، صنعت سریال‌سازی سوری را زنده نگه داشته است و به‌نوعی آن را از وضعیت کنونی جامعه سوریه جدا کرده.
ماجرای عجیب لیبی و یمن
شاید اگر سوریه را بشود کشوری صاحب صنعت در سینما و سریال‌سازی دانست اما این موضوع به هیچ عنوان برای لیبی و یمن صدق نمی‌کند. با این حالا هم لیبی و هم یمن، با سرمایه‌گذاری خارجی، توانسته‌اند سریال داشته باشند. حتی لیبی برای رمضان امسال یک سریال تاریخی ساخته است و این نشان می‌دهد، پخش سرمایه توسط سرمایه‌گذاران اماراتی و سعودی، با توجه به تمام کشورهای عربی انجام شده است و نگاه MBC و SBA کلانتر از ساخت چند اثر با همراهی مصر است.
از کمدی گرفته تا ورود کشورهایی که کمتر از آنها شنیده‌ایم
نکته جالب سریال‌های کشورهای عربی در رمضان امسال، تعداد قابل‌توجه آثار کمدی است. به‌طوری که حدود نیمی از آثار مربوط به رمضان امسال کشورهای عربی مربوط کمدی و حتی سیت‌کام است. در این بین کشور تونس با داشتن 2 سیت‌کام در این بین آمار جالبی را رقم زده است که در نوع خود قابل‌توجه است. توجه کشورهای عربی به آوردن سریال‌های کمدی به ماه رمضان از دیر باز اتفاق می‌افتاده اما در رمضان امسال، بسیار به شکل پررنگ‌تری بروز و ظهور این ژانر دیده می‌شود.
جدای از اینها یکی از موضوعات جالب و کمتر آشنا برای مخاطب ایرانی، حضور پرتعداد کشورهای حاشیه‌ای عربی در میان سریال‌سازهای رمضان است. به‌عنوان مثال کشور الجزایر، امارات و حتی کویت بیش از 10 سریال را برای رمضان امسال ترتیب دیده‌اند که در نوع خود جالب است. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که بر خلاف سرمایه‌گذاری وسیع سعودی‌ها روی مصر، عربستانی‌ها چندان میلی به سرمایه‌گذاری در باقی کشورهای شمال آفریقا مانند الجزایر و تونس ندارد. شاید از دلایل این اتفاق قدرت تلویزیون دولتی در این دو کشور باشد که اجازه ورود بازیگر جدید به این عرصه نمی‌دهد.
با این حال سعودی‌ها هزینه‌ای که می‌خواهند صرف ساختن سریال برای تونسی‌ها و الجزائری‌ها کنند را صرف هزینه برای ساخت انیمیشن کرده‌اند. بسته کاملی که MBC و SBAبرای رمضان امسال ترتیب دیده از جهات مختلفی مهم است که یکی از دلایل اهمیت آن ساخت انیمیشن با موضوع تاریخ صدر اسلام است که این اتفاق در نوع خود، عجیب به نظر می‌رسد و نشان از هدف‌گذاری سعودی برای کاهش سن مخاطبانش دارد.
چند مورد از سریال‌های مطرح عربی برای رمضان امسال
 سریال سعودی- سوری «قهرمان»
قهرمان قرار است از MBC درام عربی و کانال دو تلویزیون سوریه پخش شود و از پلتفرم شاهد هم در سرتاسر کشور‌های عربی پخش شود. سریالی که داستان مرد ساده‌ای را روایت می‌کند که پس از اینکه تقریباً خود را قربانی می‌کند تا نوجوانی را از چنگال آتش نجات دهد، تبدیل به قهرمانی می‌شود که مورد اعتماد مردم روستایش است با این حال اتفاقی تمام ماجرا را تغییر می‌دهد و کارگردانی این سریال بر عهده کارگردان سوری اللیث حجو است و توسط او با همکاری فیلمنامه‌نویس رامی کوسا براساس ایده‌ای از ممدوح عدوان رمان‌نویس فقید سوری نوشته شده است. قهرمان به تعارض «اخلاق و ارزش‌ها، نفوذ و قدرت» می‌پردازد و فهرست بازیگران آن عبارتند از: بسام کوسا، محمود نصر، نورعلی، خالد شباط، نانسی خوری، وسام ردا، جیانا عید، هما اسماعیل، همام ردا، حسین عباس، جورج جبارا و بسیاری دیگر از بازیگران.
 سریال سعودی-لبنانی «نفس»
این سریال داستان یک مثلث عشقی میان دختری به نام روح و دو مرد داستان است. سریالی که از جهات مختلفی شباهت بسیاری به آثار ترکی دارد و حضور و سرمایه‌گذاری تلویزیون دبی و پلتفرم شاهد نشان از پشتیبانی همه‌جانبه سرمایه‌گذاران عربی از این دست ملودرام‌های عاشقانه دارد که سویه‌هایی از تابوشکنی در آن دیده می‌شود.
این سریال به نویسندگی ایمان السعید، کارگردانی الی سمعان و بازیگرانی چون دانیلا رحمه، عابد فهد، معتصم النهار و بسیاری دیگر از بازیگران این سریال ساخته شده است.
سوریه‌ای‌ها هم دنباله‌سازی می‌کنند با «ما اختلافنا 2»
 فصل دوم اپیزود‌های طنز و انتقادی که به فساد، بیکاری و روابط اجتماعی می‌پردازد، قرار است از کانال دو تلویزیون سوریه و شبکه العربیه 2 پخش شود. حضور العربیه پشت یک سریال سوری، اولین بار نیست که رخ می‌دهد با این حال حضور گسترده شبکه‌های مختلف منتسب به سعودی نشان از فضای باز حرکت فرهنگی برای سعودی‌ها، در سوریه دوران جولانی می‌دهد. این سریال به نویسندگی گروهی از نویسندگان و کارگردانی وائل ابو شعر ساخته شده است.
فهرست بازیگران آن شامل گروهی از ستاره‌های کمدی سوری است و سمیه الجزایری، از هنرمندان بزرگ سوری، از نکات برجسته این سریال است.
مصری‌ها با آمریکایی‌ها کمدی می‌سازند در «عقبال عندکوا»
سریال «عقبال عندکوا» در فصل درام رمضان 2025 در نیمه اول ماه مبارک رمضان از شبکه CBC پخش می‌شود و تعداد قسمت‌های آن به عدد 15 می‌رسد.
داستان سریال از طریق اپیزود‌های جداگانه به هم پیوسته می‌گذرد، درحالی‌که سها و فادی برای ازدواج آماده می‌شوند، اما آن‌ها در تلاش برای حل این مشکلات هستند، زندگی آن‌ها با 7 داستان در مورد ازدواج‌هایی که با شکست مواجه شده‌اند، در هم می‌آمیزد و باعث می‌شود تا قبل از رسیدن به آستانه جدایی، از ازدواج تجدید نظر کنند.
«عقبال عندکوا» به نویسندگی احمد سعد ولی و علا حسن، کارگردانی علا اسماعیل، با بازی امی سمیر غانم، حسن الرداد، محمد ثروت، سلیمان عید، علا مرسی، ارفع عبدالرسول، حجاج عبدالعظیم، رهام الشناوی، رهام الحصان به کارگردانی احمد الحصان، به نویسندگی احمد الحصان و همکاری با شرکت خدمات رسانه‌ای آمریکایی cbs ساخته شده که نشان می‌دهد تنها بازیگر حاضر در مصر سعودی‌ها نیستند.
حشاشین‌سازان از هزار و یک شب می‌گویند
سریال «Goder 2» در فصل نمایش رمضان 2025 به نمایش درمی‌آید، جدای از این، سریال علاوه بر شبکه مصری dmc در پلتفرم «شاهد» در نیمه اول ماه مبارک رمضان به طور اختصاصی پخش می‌شود و تعداد قسمت‌های آن به عدد 15 می‌رسد. سریال «Goder 2»حول محور داستان‌های «هزار و یک شب» می‌چرخد؛ چرا که داستان «جودر شکارچی» پسر تاجر «عمر» را روایت می‌کند و اتفاقی که برای او و دو برادرش «سالم و سلیم» افتاده است، آن‌ها را وارد نبرد قدرت می‌کند. «Goder 2» به نویسندگی انور عبدالمگیث، کارگردانی اسلام خیری، با بازی یاسر گلال، یاسمین رئیس، لبنانی نور، جیهان الچماچری، تارا عماد، غاده طلعت، احمد بدیر، آیتن عامر، وفاع عامر، عبدالعزیز ماخیون، یعقوب، احمد السودسر، محمود البیضاوی و مجدی بدر ساخته شده است.
معاویه قهرمان می‌شود
شاید مهم‌ترین و پر حاشیه‌ترین سریال عربی 2025، سریال معاویه باشد. کاری که پس از انصراف بازیگر اصلی آن و فیلمبرداری طولانی و البته ترس سرمایه‌گذار سعودی از پخشش بالاخره قرار است، در رمضان امسال پخش شود. سریالی که با به تصویر کشیدن چهره حضرت علی(ع) و امام حسن مجتبی(ع) قرار است، روایتی از تاریخ صدر اسلام داشته باشد که به مذاق شرکت‌های سعودی و سرمایه‌گذارانشان خوش بیاید. البته سریال معاویه چندان هم بی‌سروصدا نبوده و در همین ابتدای کار عراقی‌ها پخش آن را ممنوع کرده‌اند. سریالی که به نظر می‌رسد، گل‌سرسبد استراتژی فرهنگی MBC و مسئولان SBA باشد.