چاپ

پیام سپاهان - تحریریه پارسینه: فرونشست زمین حالا می رود که تمامی شهرهای کشور را درگیر و آنها را با مشکل اساسی روبه کند. برداشت های بی رویه آب از منابع زیرزمینی و بی توجهی به مسائل زیست محیطی باعث شده است تا در سال های اخیر روند پدیده فرونشست در زمین در کشور رو به رشد باشد و پیشرفت کند. پدیده فرونشست در برخی از استان ها مثل اصفهان نه تنها سازه های مسکونی که آثار تاریخی و زیرساخت های اساسی و مدارس را نیز درگیر کرده و باعث شده تا برخی از مدارس به طور کلی تخلیه شوند.
فرونشست اصطلاحی است که اشاره به حرکت عمودی و روبه پایین سطح زمین دارد که این حرکت می‌تواند توسط فرآیندهای طبیعی و فعالیت‌های انسانی رخ دهد. فرونشست زمین ممکن است به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی رخ دهد که باعث کاهش فشار در لایه‌های زیرزمین و نشست تدریجی آن می‌شود. از سویی دیگر استخراج معادن و منابع نفتی نیز باعث ایجاد فضاهای خالی در زیر زمین و نشست زمین می‌شود. همچنین انحلال سنگ‌های آهکی و تشکیل حفره‌های زیرزمینی نیز منجر به نشست زمین می‌شود. در اصل این عوامل اغلب با موضوع افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش بی‌رویه بهره برداری از منابع طبیعی مرتبط است. پیشرفت فرونشست این پدیده، حالا بسیاری از نقاط کشور را درگیر کرده است. براساس گزارش هایی که رسانه ها آنها را منتشر کرده اند، بحران فرونشست از دهه 80 در کشور جدی شد. در حال حاضر پدیده فرونشست در همه استان‌های کشور روبه فزونی است. در واقع نزدیک به 49 درصد از جمعیت کل کشور در معرض فرونشست زمین هستند. نرخ فرونشست در برخی از نواحی استان کرمان به 40 سانتیمتر می‌رسد و در استان البرز نرخ فرونشست بالای 30 سانتیمتر در سال است. در منطقی مانند کاشمر و نیشابور درصد فرونشست بالای20 درصد است. در برخی از نواحی استان اصفهان نیز نزخ فرونشست بیشتر از 15 سانتیمتر می‌رسد. براساس تحقیقاتی که بر روی 609 دشت مطالعاتی کشور انجام شده است، 409 دشت درگیر فرونشست هستند و 200 دشت باقی مانده نیز به زودی با فرونشست مواجه خواهند شد. از این 409 دشت 133 دشت وضعیت خطرناک‌تری دارند که از این تعداد نیز 30 دشت شرایط به شدت بحرانی دارند. دشت برخوار در اصفهان، نخستین دشت از نظر بحران فرونشست در کشور است و دشت تهران کرج و دشت مشهد هم از جمله دشت‌های بحرانی در کشور هستند. آثار باستانی استان فارس و اصفهان نیز آسیب زیادی از فرونشست دیده اند. پل‌ها و مکان‌هایی تاریخی اصفهان به دلیل تغییر در سطح آب و نشست زمین در معرض فرونشست و تخریب قرار دارند.
شرایط بحرانی در کشور بر اساس استاندارد جهانی، اگر میزان فرونشست زمین از چهار میلی‌متر در سال بیشتر باشد، باید شرایط بحرانی اعلام کنند؛ در حالی که سالانه در تهران 36 سانتی‌متر، فارس 54 سانتی‌متر، خراسان 25 و اصفهان 23 سانتی‌متر فرونشست زمین داریم. همچنین دیگر گزارش ها حاکی از این است که فرونشست زمین تا سال 1403 حدود 3/5 درصد از مساحت ایران را تحت تاثیر قرار داده است که اگر مساحت دشت‌ها را حدود 15 درصدِ مساحت کل درنظر بگیریم، حدود 23 درصد از دشت‌های ایران – یک‌چهارم - درگیر فرونشست زمین هستند. توجه کنیم که حدود 10 درصد از دشت‌هایی که در آنها فرونشست زمین گزارش شده، دشت‌هایی هستند که با سرعت بیش از 10 سانتی‌متر در سال در حال فرو رفتن است: حدود 45 دشت بحرانی ایران از حدود 400 دشت که در آنها فرونشست گزارش شده است. استان‌های تهران، اصفهان، فارس، خراسان رضوی و کرمان از مهمترین مناطقی است که بیشترین میزان فرونشست در آنها گزارش شده است. اولین گزارش فرونشست به دشت رفسنجان مربوط است که در سال 1356 فرونشست زمین در آن ثبت و گزارش شده و در بخش‌هایی از آن در سال 1402 فرونشست با 37 سانتی‌متر در سال تجربه می‌شود. استان البرز و شهرستان‌های ساوجبلاغ و نظرآباد به ترتیب 29 و 27 سانتی‌متر در سال فرونشست را تجربه می‌کنند.
چرا فرونشست رخ می دهد؟ علت اصلی فرونشست زمین در ایران برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای مصارف آبیاری در کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری است. این امر منجر به تخلیه سفره‌های زیرزمینی و کاهش دسترسی به آب برای مصارف خانگی و کشاورزی شده است.
فرونشست زمین آثار تاریخی ایران از جمله میدان نقش‌جهان اصفهان، مساجد باستانی، تخت جمشید و مجموعه نقش رستم را نیز تحت تاثیر قرار داده است. فرونشست زمین بر زیرساخت‌های ایران از جمله فرودگاه‌ها، جاده‌ها و راه‌آهن نیز تأثیر گذاشته است. این موضوع باعث شده تا اخیرا مجلس، طرح کنترل فرونشست زمین را در کمیسیون کشاورزی تصویب کند. به گفته سمیه رفیعی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی جلسه امروز کمیسیون کشاورزی به بررسی کلیات طرح کنترل فرو نشست زمین و کاهش اثرات آن در کشور اختصاص داشت. این طرح در دوره یازدهم مجلس نیز بررسی شده و رأی موافق کمیسیون را کسب کرده بود، اما به دلیل پایان دوره مجلس قبلی، به صحن نرسید. اکنون در این دوره، بررسی آن از نو آغاز شده است. نماینده مردم تهران افزود: دستگاه‌های مختلفی که در حوزه فرو نشست، مدیریت آب، تخصیص منابع، نقشه‌برداری، زمین‌شناسی و مسائل مرتبط با خاک نقش دارند، در این جلسه حضور داشتند. اگرچه نظرات این دستگاه‌ها پیش‌تر به صورت مکتوب در طرح گنجانده شده بود، اما در جلسه امروز نیز نظرات متفاوتی مطرح شد. در نهایت، کمیسیون با شنیدن دیدگاه‌های مختلف، به کلیات این طرح رأی مثبت داد. رفیعی تاکید کرد: رأی مثبت کمیسیون بیشتر به دلیل چالش‌ها و بحران‌های ناشی از پدیده فرو نشست در کشور است. امروز شاهد ثبت رکوردهای بسیار بالایی در زمینه فرو نشست هستیم که هر یک از آنها نیازمند تدابیر ویژه است. بسیاری از شهرهای ما با این مشکل مواجه هستند و باید هرچه سریع‌تر مورد رسیدگی قرار گیرند. سخنگوی کمیسیون کشاورزی، با اشاره به خلأ قانونی در این حوزه گفت: نکته مهم دیگر این است که در طول سال‌های گذشته، مصوبات مختلفی برای جلوگیری از فرو نشست داشته‌ایم، از جمله تکالیف تعیین شده در شورای آب، مرکز ملی آمایش سرزمین، سازمان نقشه برداری، سازمان زمین شناسی و کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی. اما مساله اینجاست که فرو نشست به خودی خود متولی مشخصی ندارد و این طرح می‌تواند به هماهنگی بین دستگاه‌ها کمک کند. هرچند دیر، اما وجود چنین سازوکاری بهتر از نبود آن است.
وی در پایان با انتقاد از عملکرد گذشته دستگاه‌ها گفت: اگر دستگاه‌های اجرایی و همچنین مجلس در ادوار گذشته به درستی برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری کرده بودند و قوانین به‌درستی اجرا می‌شد، امروز شاهد پدیده وحشتناکی مثل فرو نشست نبودیم. توقف روند رو به رشد مصرف و برداشت آب و دادن فرصت تجدیدشوندگی برای احیای آبخوان‌ها، صرفه‌جویی در مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی، تزریق آب‌های مازاد روی سطح زمین به سفره‌های زیرزمینی، استفاده صحیح و کارآمد از منابع آبی، ممنوعیت استفاده بیش از حد از حوضه‌های آب‌های زیرزمینی، تصفیه آب‌های شهری و استفاده مجدد از آن در کارخانه‌ها، احداث چاه جذبی را از جمله راهکارهای برون رفت از فرونشست و اختصاصاً مدیریت درکلانشهر تهران عنوان کرد.