پیام سپاهان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سفر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به ایران در روز گذشته، در کنار تصویب قطعنامه ضدروسی در مجمع عمومی سازمان ملل با رأی مخالف آمریکا و اسرائیل، تحولی مهم در عرصه دیپلماسی جهانی به شمار می‌رود. این رویداد‌ها به‌ویژه پس از جلسه سه‌جانبه در ریاض، نشان‌دهنده تغییرات مهم در معادلات بین‌المللی و روابط قدرت‌هاست. تصویب قطعنامه ضدروسی با 93 رأی موافق و امتناع ایران، چین، برزیل، عربستان و امارات، به‌ویژه درحالی‌که آمریکا و اسرائیل به‌طور مخالف به آن رأی دادند، نشان‌دهنده حرکت‌های استراتژیک متقابل میان روسیه و آمریکاست. این نزدیکی و تعاملات تاکتیکی میان دو قدرت جهانی، به‌ویژه در زمینه جنگ اوکراین، می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر ایران و سایر بازیگران منطقه‌ای بگذارد. ایران باید با دقت و ظرافت بیشتری سیاست خارجی خود را تنظیم کرده و در این وضعیت پیچیده، منافع خود را به‌خوبی مدیریت کند. ایران باید با توجه به تغییرات و نزدیکی‌های بین‌المللی، رویکردی هوشمندانه اتخاذ کند که از منافع خود در این فضا محافظت کرده و همچنین با کشور‌های بزرگی چون چین و روسیه همچنان در تعامل باقی بماند و آن را توسعه دهد.
رأی روسیه‌پسند اسرائیل و آمریکا چگونه تفسیر می‌شود
اینکه اسرائیل هم برخلاف کشور‌های اروپایی به نفع روسیه رأی می‌دهد 2 دلیل عمده دارد. اولاً اسرائیل به‌طور سنتی هم‌پیمان نزدیک ایالات متحده است و این روابط در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ به اوج خود رسید. ترامپ به‌طور خاص از اسرائیل حمایت‌های بی‌سابقه‌ای انجام داد، ازجمله تصمیم‌های پرسروصدایی همچون انتقال سفارت آمریکا به قدس و به رسمیت شناختن بلندی‌های جولان به‌عنوان بخش‌هایی از اسرائیل. به همین دلیل این رژیم در تلاش است تا خود را هم‌سو با سیاست‌های دولت جدید ترامپ، نشان دهد و از این طریق همچنان از حمایت‌های آمریکا بهره‌برداری کند. ثانیاً، احتمال می‌رود که روسیه در مسائل منطقه‌ای در مقابل آمریکا کمی کوتاه آمده باشد تا از این طریق به‌نوعی پایان جنگ اوکراین را تسریع کند و به شرایطی برسد که بتواند فشار‌های جهانی را کاهش دهد. بنابراین برای پیشبرد چنین توافق نانوشته‌ای رژیم صهیونیستی و ترامپ باید در مورد اوکراین مواضع حمایتی از مسکو اتخاذ کنند.
قرابت مسکو-واشنگتن تاکتیکی است
این نکته که همکاری‌ها و نزدیکی‌های روسیه و آمریکا بیشتر جنبه تاکتیکی دارند تا راهبردی، حائز اهمیت است. از آنجا که روابط بین این دو کشور در حال حاضر تحت تأثیر شرایط خاص جهانی و منطقه‌ای قرار دارد، ایران باید به‌طور دقیق و هوشمندانه به این نزدیکی‌ها و تغییرات نگاه کند و نه بر اساس تحلیل‌های سطحی و کوتاه‌مدت، بلکه از دیدی بلندمدت و مبتنی بر منافع ملی خود، سیاست‌گذاری کند. روسیه به‌خوبی آگاه است که در آینده ممکن است تغییراتی در قدرت سیاسی آمریکا به‌وجود آید. به ویژه درصورتی‌که دموکرات‌ها به کاخ سفید بازگردند، سیاست‌های آن‌ها ممکن است کاملاً متفاوت با سیاست‌های کنونی دولت ترامپ باشد. حتی در صورت ادامه ریاست‌جمهوری ترامپ، که به‌طور عمده بر منافع اقتصادی و سیاسی تمرکز دارد، روسیه می‌داند که ممکن است در مواقعی تغییر در سیاست‌ها و اقدامات خود داشته باشد. بنابراین، روابط روسیه و آمریکا در حال حاضر در سطح تاکتیکی قرار دارد و هیچ‌گونه تعهد بلندمدت و راهبردی از سوی هیچ‌کدام از این دو کشور به یکدیگر وجود ندارد. این نزدیکی و همکاری تاکتیکی بین روسیه و آمریکا می‌تواند به‌طور موقت و برای رسیدن به اهداف خاصی نظیر پایان دادن به جنگ اوکراین باشد، اما این به معنای یک تغییر بنیادین در سیاست‌های جهانی و درازمدت این دو کشور نیست. به عبارت دیگر، این روابط به‌صورت مقطعی و در پاسخ به نیاز‌های خاص هر دو کشور در شرایط فعلی، شکل می‌گیرد.
آمریکا می‌خواهد مسکو را از چین بدزدد
یکی از اصلی‌ترین دلایل این نزدیکی تاکتیکی میان روسیه و آمریکا، تلاش واشنگتن برای تقویت مواضع خود در رقابت جهانی با چین است. چین به‌عنوان یکی از رقبای اصلی اقتصادی و سیاسی آمریکا در سطح جهانی، به شدت وابسته به منابع انرژی از روسیه است. این وابستگی در سال‌های اخیر به‌ویژه در حوزه انرژی فسیلی رشد کرده و روسیه به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی انرژی چین تبدیل شده است. چین برای تأمین نیاز‌های روزافزون خود در زمینه نفت و گاز، به ویژه گاز طبیعی، به روسیه و منابع انرژی آن تکیه دارد. در این راستا، آمریکا در تلاش است تا با کاهش نزدیکی و همکاری روسیه و چین، توان خود را برای فشار به این کشور اقتصادی بزرگ افزایش دهد. اما این تحولات می‌تواند برای ایران فرصت‌های جدیدی ایجاد کند. در شرایطی که هدف آمریکا در کاهش وابستگی چین به انرژی روسیه، ممکن است چین را به سمت تأمین انرژی از کشور‌های دیگر سوق دهد، ایران و عربستان به‌عنوان دو تأمین‌کننده مهم انرژی در خاورمیانه، می‌توانند از این فرصت بهره‌برداری کنند و جایگاه خود را در تأمین انرژی چین تقویت کنند. این امر به ایران این امکان را می‌دهد تا علاوه بر تقویت روابط خود با چین به‌ویژه در زمینه‌های انرژی، از فشار‌های جهانی و تحریم‌ها در دوران بازگشت فشار‌های حداکثری آمریکا در آینده کمتر آسیب ببیند.
![]()
نزدیکی آمریکا و روسیه علاوه بر تهدید فرصتی هم برای انتفاع دارد
ایران می‌تواند با استفاده از این فرصت برای پیشبرد پروژه‌های مشترک اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی، زیرساخت‌ها و فناوری‌های جدید، از تأثیرات منفی رقابت‌های جهانی در امان بماند. این همکاری‌ها می‌تواند به تقویت استقلال اقتصادی ایران و کاهش آسیب‌پذیری آن در برابر فشار‌های خارجی کمک کند. به‌ویژه در زمانی که تنش‌ها و نوسانات سیاسی ممکن است بر بازار‌های جهانی تأثیر بگذارند، ایران باید فضای مناسبی برای تقویت روابط اقتصادی خود با چین و سایر کشور‌های مهم در زمینه انرژی فراهم کند. آنچه که ایران باید از این تحولات جهانی درک کند این است که نزدیکی تاکتیکی میان روسیه و آمریکا، درنهایت می‌تواند به نفع ایران باشد اگر آن را به‌طور هوشمندانه و با دقت مدیریت کند. استفاده از این فرصت‌ها و انطباق با تغییرات جهانی، به ایران این امکان را می‌دهد تا نه‌تنها از این تحولات متضرر نشود بلکه جایگاه خود را در عرصه جهانی و به‌ویژه در عرصه انرژی تقویت کند. این هوشمندی می‌تواند به ایران کمک کرده تا در برابر فشار‌های آمریکا و دیگر کشور‌های غربی، به‌طور مؤثر مقاومت کند و در مسیر تحقق اهداف بلندمدت خود گام بردارد.
رأی ممتنع، پیام عقلانیت اعضای بریکس در مواجهه با روسیه بود
گسترش تعاملات روسیه و ترامپ از جنبه‌ای به نفع ایران و از جنبه‌ای هم طبعاً به ضرر ایران تلقی می‌شود که البته هوشمندی و درک این موقعیت باعث می‌شود کشور در تلاطمات سیاسی جهان متضرر نشده و چه‌بسا منافع بیشتری کسب کند. به تعبیری ایران باید روی یک نوار نازک به نحوی جلو برود که هم اتحادش حفظ شده و هم در تله رویکردی رادیکال در مواجهه با روسیه نیفتد. از این جنبه رأی ممتنعی که کشور‌های بریکس ازجمله ایران به قطعنامه ضدروسی دوشنبه‌شب دادند، امری کاملاً معقول است که نشان می‌دهد پرهیز از مواضع حمایتی و تقابلی مطلق با مسکو به‌درستی در دستگاه محاسباتی تهران درک شده است. ایران باید مراقب باشد که در تعاملات خود با روسیه در دوره جدید در زمینه‌های دیپلماتیک و اقتصادی، منافع خود را به‌درستی حفظ کند و در دام وابستگی و یا تقابل نیفتد. تهران هم‌زمان با پیگیری منافع خود در این همکاری تاکتیکی، باید این دورنمای سیاست‌های روسیه و آمریکا که می‌توانند در آینده تغییرات عمده‌ای را تجربه کنند درنظر گرفته و به این نزدیکی‌ها به‌عنوان یک همکاری استراتژیک و بلندمدت ننگرد. این نگاه هوشمندانه باعث می‌شود ایران در مواجهه با هر تغییر و تحول در روابط روسیه و آمریکا، موقعیت خود را با دقت بیشتری تنظیم کند و از خطرات ناشی از تحولات سیاسی و دیپلماتیک در آینده در امان بماند.
پای میانجی جدید در میان است؟
وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف در جریان سفر خود به ایران با مقامات ارشد این کشور، ازجمله همتای ایرانی‌اش، دیدار و درباره موضوعات دوجانبه، مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله بحران سوریه، قفقاز جنوبی، افغانستان، یمن، خلیج‌فارس، دریای خزر و پرونده هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرد. لاوروف در کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود گفت: «در دیدار امروز در ارتباط با موضوع برجام صحبت کردیم و معتقدیم که ظرفیت دیپلماسی هنوز وجود دارد و باید به صورت مناسب و بدون توسل به زور و تهدید از آن استفاده کرد.» وزیرخارجه روسیه همچنین پویایی بالای گفت‌وگو‌های سیاسی میان دو کشور را ستود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران نیز تأکید کرد که موضع ایران درباره برنامه هسته‌ای روشن است و تهران تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهد کرد. او همچنین اعلام کرد که تیم‌های کارشناسی و حقوقی ایران و روسیه در تماس مداوم هستند و همکاری‌ها در این زمینه ادامه خواهد یافت. عراقچی به مذاکرات اخیر ایران با سه کشور اروپایی در ژنو اشاره کرده و بر هماهنگی ایران با روسیه و چین در موضوع هسته‌ای تأکید کرد. در حوزه همکاری‌های اقتصادی، عراقچی از پیشرفت سریع روابط تجاری و برگزاری نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه در ماه آوریل خبر داد. همچنین، طرفین درباره مسائل فلسطین، لبنان، سوریه و قفقاز رایزنی کردند. عراقچی همچنین تداوم اشغال خاک لبنان، سوریه و فلسطین توسط رژیم‌صهیونیستی را محکوم کرده و ضمن تایید موضع کشور‌های منطقه در رد ایده تخلیه غزه، از برگزاری اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی به درخواست ایران خبر داد.
سفر لاوروف به ایران در ادامه مذاکرات روسیه و آمریکا در ریاض درباره جنگ اوکراین انجام شد. روسیه اخیراً از قطعنامه آمریکا برای توقف جنگ حمایت کرده و هم‌زمان آمریکا و رژیم صهیونیستی نیز از قطعنامه ضدروسی کشور‌های اروپایی و اوکراین حمایت نکرده و به آن رأی منفی داده‌اند تا این گزاره که روسیه و آمریکا با هدف کاهش هزینه‌های جنگ، تن به توافق داده و سایر رویکرد‌های خود در سیاست‌خارجی را نیز متناسب با همین وضعیت تنظیم کرده‌اند، محتمل‌تر از همیشه باشد. ممکن است از پیشنهاد لاوروف برخی واسطه شدن روسیه برای میانجی‌گری تداوم مذاکرات برجامی را برداشت کنند اما برخی کارشناسان معتقد به این نیستند و موضع فعلی روسیه را در ادامه مواضع همیشگی مسکو تلقی می‌کنند که همواره از وجود میز مذاکره حمایت کرده است.