چاپ

پیام سپاهان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
همزمان با آماده شدن اسرائیل برای پاسخ به عملیات موشکی بالستیک هفته گذشته ایران، مقامات دولت جو بایدن بیش از هر زمان دیگری نگران هستند که پای ایالات متحده به یک جنگ همه‌جانبه بین دو طرف باز شود. مایکل کراولی در مطلبی برای نیویورک‌تایمز نوشت، این یکی از انفجاری‌‌‌ترین لحظات برای ایران و ایالات متحده از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 است و این ابهام را ایجاد کرده که اگر سیاست ایالات متحده در قبال ایران چند سال پیش، از همکاری محتاطانه به رویارویی خشمگینانه منحرف نمی‌‌‌شد، آیا این بحران کمتر قابل اشتعال می‌‌‌شد؟ این تغییر در مه ‌2018 اتفاق افتاد، زمانی که رئیس‌جمهور دونالد جی. ترامپ به طور ناگهانی از توافق هسته‌‌‌ای ایران خارج شد، توافقی که 3سال قبل از آن توسط دولت باراک اوباما منعقد شد.
ترامپ، برجام را «بدترین توافق تاریخ» خوانده بود. اما منتقدان اقدام او می‌‌‌گویند که این عقب‌‌‌نشینی، ایران را بر آن داشت که برنامه هسته‌‌‌ای خود را تسریع کند. پیشرفت ایران برخی از مقامات اسرائیلی را نگران کرده است و آنها ادعا می‌کنند که آنها باید از لحظه کنونی استفاده کنند. مقامات آمریکایی تخمین می‌‌‌زنند که ایران ممکن است ظرف چند هفته بتواند از نقطه گریز هسته‌‌‌ای عبور کند؛ اگرچه آنها معتقدند ساخت یک سیستم قابل استفاده می‌تواند 6ماه یا بیشتر طول بکشد.
بنجامین جی رودز، معاون مشاور امنیت ملی در دولت اوباما که نقش مهمی در پیشبرد این توافق داشت، گفت: «من فکر می‌‌‌کنم بدیهی است که تصمیم خروج از توافق هسته‌‌‌ای، که ایران به آن پایبند بود، هم موانع برنامه هسته‌‌‌ای ایران را از میان برداشت و هم هرگونه انگیزه‌‌‌ای را برای ایران در جهت حرکت در مسیری غیر از یک خط تقابلی‌‌‌تر و سخت‌‌‌تر از بین برد.» رودز افزود: «مسیر روابط ایران و آمریکا پس از شکست توافق هسته‌‌‌ای به این معناست که ایران هیچ گشایشی برای دیپلماسی با ایالات متحده ندارد. این برای شما چاره‌‌‌ای جز درگیری باقی نمی‌گذارد.» وی خاطرنشان کرد که ایالات متحده تلاش کرد تا این توافق را احیا کند اما موفق نشد. رودز از این مساله که دولت بایدن زودتر و جدی‌‌‌‌‌‌تر این مسیر را آغاز نکرد، انتقاد کرد.
یک مقام غربی که در مذاکرات نقش داشت، مدعی شد که اگر ایران در دهه گذشته با موفقیت بیشتری در اقتصاد جهانی ادغام می‌‌‌شد، ممکن بود تلاش می‌‌‌‌‌‌کرد تا از حمله حماس به اسرائیل جلوگیری کند. البته مقامات ایران بارها اعلام کرده‌‌‌اند که از حمله حماس هیچ‌گونه اطلاعی نداشتند. اما بسیاری از محافظه‌کاران به خاطر خروج آقای ترامپ از توافق، که به عقیده آنها از ابتدا اشتباه بوده، عذرخواهی نمی‌‌‌کنند. آنها مدعی هستند که این توافق دست ایران را برای اقداماتش در منطقه بازتر کرده بود و برخی منابع را در اختیار این کشور قرار می‌‌‌داد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌‌وزیر اسرائیل، که استدلال‌‌‌های مشابهی داشت، تصمیم ترامپ برای خروج را ستایش کرد و آن را «یک حرکت تاریخی» خواند. در این هفته، برخی محافظه‌‌‌کاران همچنین خاطرنشان کردند که این توافق شامل محدودیت‌های معنی‌‌‌داری برای توسعه موشک‌‌‌هایی که هفته گذشته از سوی ایران به سمت اسرائیل شلیک شده، نبوده است.
اندرو مک‌‌‌کارتی، تحلیلگر حقوقی محافظه‌‌‌کار، هفته گذشته برای نشنال ریویو نوشت: «باراک اوباما، رئیس‌‌‌جمهور سابق و جو بایدن، معاون رئیس‌‌‌جمهور وقت آمریکا، با علم به اینکه ایران در حال افزایش توسعه موشک‌‌‌های بالستیک است، این توافق را طراحی کردند، اما با تمرکز بر فعالیت‌‌‌های هسته‌‌‌ای تهران، مانع از آن نشدند.» وی مدعی شد که ایران این موشک‌‌‌ها را به گروه‌های نیابتی خود از جمله حزب الله لبنان و سایرین در یمن، عراق و سوریه داده است.ایران بارها چنین مساله‌ای را تکذیب کرده است.
مقامات دولت اوباما استدلال کرده‌‌‌اند که بهترین توافق موجود را به دست آورده‌‌‌اند و ایران با محدودیت‌های همزمان هسته‌‌‌ای و موشکی موافقت نمی‌‌‌کرد. همچنین استراتژی ترامپ مبنی بر «فشار حداکثری» مبتنی بر تحریم علیه ایران موفق به توقف برنامه موشکی این کشور نشد.اوباما گفت که هدف او یافتن جایگزینی برای احتمال درگیر شدن بوده است. در آن زمان، مقامات اسرائیلی از جمله نتانیاهو، که در آن زمان یک دوره نخست‌وزیری را برعهده داشت - هشدار می‌‌‌دادند که ممکن است حملات هوایی برای از بین بردن تاسیسات هسته‌‌‌ای ایران انجام دهند.در سال 2013، اوباما به انتخاب حسن روحانی، با آغاز مذاکرات با تهران برای اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای آن پاسخ داد. در مقابل، گفته شده بود که ایران از تحریم‌‌‌های سخت آمریکا و اروپا بر اقتصاد خود رهایی خواهد یافت.
این معامله هرگز قرار نبود درمان همه چیز باشد. اوباما مدعی بود که هدف از این توافق، محدود کردن تحقیق و توسعه هسته‌‌‌ای ایران در جهت به تعویق انداختن توانایی این کشور برای ساخت بمب هسته‌‌‌ای حداقل یک دهه است و نه چیزی بیشتر از آن. اما برای بسیاری از حامیان توافق، برجام چیزی هیجان‌‌‌انگیزتر را ارائه کرد: این احتمال وجود داشت که ایران و غرب ممکن است شروع به حرکت برای همزیستی مسالمت‌‌‌آمیز کنند و شاید حتی به همکاری با یکدیگر روی بیاورند.
برخی، از جمله جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، مذاکره‌‌‌کننده ارشد توافق هسته‌‌‌ای، امیدوار بودند که این توافق روابط ایران با غرب را بهتر کند. اما جمهوری‌خواهان در واشنگتن اصرار داشتند که توافق باید سخت‌‌‌تر باشد و به هر حال نمی‌توان به ایران برای اجرای آن اعتماد کرد. در ماه مه 2018، ترامپ با نادیده گرفتن توصیه بسیاری از مقامات ارشد امنیت ملی خود و این واقعیت که ناظران بین‌المللی دریافته بودند که ایران به مفاد آن پایبند بوده است، اعلام کرد که ایالات متحده دیگر به این توافق پایبند نخواهد بود. او سپس مجموعه‌ای از تحریم‌های اقتصادی جدید را علیه ایران اعمال کرد.
تصمیم دونالد ترامپ، خشم مقامات ایران را برانگیخت که گفتند این مساله، هشدارهای دیرینه آنها را مبنی بر اینکه ایالات متحده و متحدانش غیرقابل اعتماد هستند، ثابت می‌کند. ایران شروع به تسریع برنامه هسته‌‌‌ای خود کرد، ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌‌‌شده خود را افزایش داد و پیوسته به نقطه عبور از نقطه گریز نزدیک‌‌‌تر شد. در انتخابات ریاست جمهوری بعدی، ابراهیم رئیسی انتخاب شد. ایران همچنین نقش منطقه‌‌‌ای خود را در حمایت از جریان‌‌‌های مقاومت تقویت کرد.
اگرچه دولت ترامپ مدعی بود که ایران از میلیاردها دلار از دارایی‌‌‌های آزاد شده به واسطه توافق هسته‌‌‌ای، برای سرمایه‌‌‌گذاری در راستای سیاست‌‌‌های منطقه‌‌‌ای‌اش استفاده کرده، اما سیاست ترامپ در خروج از برجام و اعمال سیاست فشار حداکثری، هیچ تاثیر قابل‌‌‌توجهی بر حمایت ایران از نمایندگان خود نداشت. این مقام غربی درگیر در مذاکرات هسته‌‌‌ای دوران اوباما ادعا کرد که اگر ترامپ در توافق باقی می‌‌‌ماند، ایران به احتمال زیاد پول بیشتری را به گروه‌‌‌های نیابتی و برنامه موشکی خود اختصاص می‌داد، اما اضافه کرد که نمی‌توان با اطمینان گفت که امروز چگونه ممکن است اوضاع متفاوت باشد.
به گفته این مقام، آنچه غیرقابل انکار است، این است که برنامه هسته‌‌‌ای ایران در سال‌های پس از برهم زدن توافق توسط ترامپ، پیشرفت کرد و نیروهای نیابتی آن قوی‌‌‌تر شدند. محافظه‌کاران پاسخ می‌دهند که مقصر اغلب این مسائل شخص بایدن است، زیرا نتوانست محدودیت‌های اعمال شده توسط ترامپ بر فروش نفت ایران، به‌ویژه به چین را با شدت و حدت اعمال کند. فروش نفت ایران در دوره ریاست‌جمهوری بایدن افزایش یافته و دولت ایران را غنی کرده است.
تحلیلگران می‌گویند که مقامات دولت بایدن در برابر درخواست‌‌‌ها برای سرکوب تجارت در بازار سیاه مقاومت کرده‌‌‌اند و این اقدام تا حدی برای حفظ همکاری محدود ایران در موضوعاتی مانند تبادل زندانیان و مهار غیررسمی فعالیت هسته‌‌‌ای این کشور بوده است.
سوزان مالونی، معاون رئیس‌‌‌جمهور در موسسه بروکینگز و کارشناس مسائل ایران، گفت تردید دارد که بقای توافق هسته‌‌‌ای، بحران کنونی خاورمیانه را قابل کنترل‌‌‌تر می‌کرد. مالونی گفت، خروج ترامپ از توافق «پیامدهای فاجعه‌‌‌باری برای کنترل برنامه هسته‌‌‌ای ایران داشت، اما تاثیر قابل‌‌‌توجهی بر فعالیت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای تهران یا رویکرد آن نسبت به اسرائیل و خاورمیانه نداشت.» مالونی گفت، پیش‌‌‌فرض این بود که ایران «مزایای همکاری با غرب را به اندازه‌‌‌ای جذاب می‌‌‌یابد که مشکلات خارجی خود را کنار بگذارد و ادغام بیشتر با اقتصاد بین‌الملل به سیاستمداران لیبرال‌‌‌تر قدرت می‌دهد. البته این همیشه یک توهم و غیرواقعی بود.» با این حال رویارویی ایران با اسرائیل پایان می‌‌‌یابد و بحث بر سر توافق هسته‌‌‌ای احتمالا تمام نشده است. در هفته‌‌‌های اخیر، مسعود پزشکیان، رئیس‌‌‌جمهور جدید ایران، از آمادگی خود برای احیای مذاکرات با هدف بازگرداندن توافق خبر داد.